O Kazimierzu, jedynym synu Mieszka Plątonogiego i księżnej Ludmiły, źródła wspominają niewiele. Urodził się ok. 1179 r. Według Kroniki Wielkopolskiej imię młody władca przejął po swym ojcu chrzestnym Kazimierzu Sprawiedliwym. Losy księcia przed objęciem oficjalnych rządów są nieznane. Prawdopodobnie jakiś czas przed śmiercią ojca zarządzał Opolem, zaś po zgonie Mieszka Plątonogiego 16 maja 1211 roku, nie przenosząc swojego dworu do stołecznego Raciborza, doprowadził faktycznie do zmiany stolicy księstwa. Zaistniała sytuacja znalazła odbicie w instytucji na dokumentach księcia, na których występuje jako „Kazimirus dei gratia dux de Opol”. Być może właśnie pod wpływem opolskiej elity możnowładczej Kazimierz obrał kierunek zgoła przeciwny polityce ojca, popierając emancypacyjne dążenia hierarchii kościelnej, jak również szukając zbliżenia z juniorami piastowskiej dynastii. W połowie 1215 roku wspólnie z Leszkiem Białym, Konradem Mazowieckim i Władysławem Odoniczem, zobowiązał się wobec arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza i jego sufraganów do zachowania istniejących praw i wolności Kościoła oraz zwolnił poddanych z wsi kościelnych od niektórych powinności prawa książęcego m.in. podwodu, przewodu, przewozu, narzazu i nadstawy. Wspomniany przywilej immunitetowy zyskał 29 grudnia 1215 roku papieską konfirmację.
Z wystawionego w 1217 r. dokumentu Kazimierza wynika, że jakiś czas wcześniej na terenie Opola i Raciborza osiedleni zostali koloniści – goście (hospites), którym książę nadał prawo targowe oraz inne bliżej nie określone swobody prawne (libertatis iura). Rok 1217 stanowiłby więc w tym przypadku termin Ad quem wprowadzenia w Raciborzu prawa miejskiego (wzmianka o tym wydarzeniu opatrzona błędną datą 1299 widnieje na elewacji zachodniej Urzędu Miejskiego w Raciborzu). Z innych źródeł wynika, że tajemniczymi kolonistami osiedlonymi w Raciborzu w czasach księcia Kazimierza mogli być goście z terenów dzisiejszej Holandii i Belgii, posługujący się tzw. prawem flamandzkim. Jako specjaliści w zakresie osuszania gruntów i regulacji rzek, osadnicy ci byli w stanie sprostać podejmowanym działaniom, zmierzającym do powstrzymania często występującej z koryta Odry.
Warto zwrócić uwagę na hipotezę Władysława Dziewulskiego mówiącą, iż książę Kazimierz, prowadząc własny hufiec rycerstwa, wybrał się w 1217 roku wraz z królem Węgier Andrzejem II z krucjatą do Ziemi Świętej. Z podróży tej miał przywieźć żonę Wiolę, córkę – może nieślubną – któregoś z carów bułgarskich. Owocem małżeństwa prawie 40-letniego Kazimierza z młodziutką Bułgarką byli synowie Mieszko i Władysław oraz dwie córki. Nekrolog lubiąski oraz Kronika Jana Długosza wzmiankują, że żoną Piasta opolsko-racioborskiego była niejaka Wencesława (Wenzlawa). Może chodzi tutaj o Wiolę znaną pod swoim słowiańskim imieniem, choć nie sposób wykluczyć ewentualności, że Kazimierz, jeszcze przed poślubieniem bułgarskiej księżniczki, pojął za żonę wspomnianą Wencesławę, która jednakże rychło zmarła.
Zachowane źródła świadczą, że władca opolsko – raciborski dbał o rozwój gospodarczy księstwa, ściśle współpracując na tym polu z biskupem wrocławskim Wawrzyńcem. W 1226 roku na prośbę Kazimierza biskup formalnie zatwierdził pobierane opłaty w komorach celnych w Oleśnie i Siewierzu, co przy sporym ruchu kupieckim na górnośląskich szlakach handlowych, dawało księciu dość pokaźne zyski finansowe. Widoczny jest również w tym czasie napływ osadników niemieckich. Można odnieść wrażenie, że książę kładł szczególny nacisk na kolonizowanie obszarów przygranicznych, celem – być może – zwiększenia obronności swego państewka. Szczegółowa kwerenda źródłowa w Archiwum Państwowym w Raciborzu, prowadzona przed ubiegłoroczną powodzią przez autora niniejszego biogramu, pozwala stwierdzić, że na czasy panowania Kazimierza datuje się powstanie fundacji cysterskiej nad rzeką Rudą (1220-1223). Książę otaczał opieką także inne zakony, m.in. joannitów i premonstratensów (norbertanów). W 1228 roku przeniósł z Rybnika do Czarnowąsów koło Opola i obdarował nowymi dobrami klasztor premonstratensek, założony jeszcze przez jego rodziców. W tym samym roku książę zaczął budować, na miejscu wczesnośredniowiecznej osady na Ostrowku w Opolu, murowany zamek na wzór zachodnioeuropejski. Dokument wspomina, że w połowie kosztów miał partycypować jego palatyn Klemens. Widocznie ówczesne możnowładztwo górnośląskie stanowiło dość znaczną potęgę finansową w księstwie.
Kazimierz zmarł 13 maja 1229 lub 1230 roku. Został pochowany w klasztorze premonstratensek w Czarnowąsach, gdzie prawdopodobnie spoczęła również jego żona Wiola, której zgon źródła datują na 7 wrzesień 1251 roku. Wzmiankując śmierć księcia jeden z nekrologów wrocławskich tytułuje go „dux Polonie”.
dr Norbert Mika (archiwum Ziemi Raciborskiej)
