Wobec szybkiego zapełniania się cmentarza przy „drodze wokół Murów”, w 1830 roku proboszcz raciborskiej parafii miejskiej ksiądz prałat Jan Nepomucen Zolondek zakupił dużą parcelę, na której miał powstać nowy cmentarz. To dziś część Parku imienia Miasta Roth, ta od ulicy Opawskiej. W transakcji zakupu działki brała udział także gmina ewangelicka, która otrzymała 1/4 powierzchni cmentarza. Wtedy zakupiono chyba nie jedną działkę a dwie. Tak wynika ze współczesnych map katastralnych i ich porównania z mapami sprzed założenia cmentarza.
Zanim otwarto nekropolię przygotowano odpowiednią infrastrukturę. Ogrodzono teren murem, a na cmentarz wjeżdżało się od strony ulicy Opawskiej przez dużą bramę z mniejszymi furtkami po bokach obudowanymi kamiennymi portalami w stylu rzymskim. Po wytyczeniu Augustastr. (ul. gen. J.Bema) i zbudowaniu szpitala (1895-1897) zrobiono też tam wejście na cmentarz. Na środku cmentarza postawiono kaplicę na planie krzyża w kształcie greckiej świątyni, która została zaprojektowana przez inspektora budowlanego Friedricha Wilhelma Tschecha (ur. 19.9.1780 Klein Kniegnitz – Księginice Małe, gmina Sobótka na Dolnym Śląsku – zm. 31.7.1844 w Raciborzu, wyznania ewangelickiego, syn pastora).
W raciborskich publikacjach Friedrich Wilhelm Tschech ma na imię Bogumił!? Jego ojciec miał imiona Christian Gottlob (po polsku Gottlob to Bogumił) ks. Augustin Weltzel w „Historii Żor” podał imię Tschecha jako Bogumił i tak trafiło ono do raciborskich publikacji. Friedrich Wilhelm Tschech przebudował też klasztor dominikanek na Gymnasium. Od 1823 roku realizował projekt Schinkla Wyższego Sądu Krajowego Prowincji Górnośląskiej na ul. Nowej – Oberlandesgericht der Provinz Oberschleisen. W 1824 roku został zwolniony z komitetu budowy sądu za nadużycia. Zaprojektował budynek ratusza na rynku w 1826 roku i budynek szkoły na Nowym Rynku. W 1830 roku przyjęto go do realizacji projektu budowy Sądu Krajowego (Landesgericht) – zbudowano go dopiero w latach 1889-1892.
Brat, Ferdinand Tschech, był inspektorem budowlanym we Wrocławiu (zm. 1831). Jego 7 lat młodszy brat Heinrich Ludwig Tschech był od 1838 do 1841 bumistrzem Storkow w Brandenburgii. 26 lipca 1844 roku w Berlinie próbował zastrzelić króla Prus Fryderyka Wilhelma IV. Zamach się nie udał i Tschecha skazano na śmierć i ścięto w grudniu 1844 roku. Friedrich Wilhelm Tschech w Raciborzu, na wieść o zamachu brata na króla, dostał zawału i zmarł 31 lipca 1844 roku.
15 maja 1832 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę kaplicy pw. św. Krzyża, a poświęcenie kaplicy i cmentarza przy „drodze przez Nowe Zagrody” miało miejsce 4 listopada 1832 roku. Cmentarz poświęcili wspólnie proboszcz miejski ksiądz prałat Johannes Nepomucen Zolondek i pastor ewangelicki August Henkel. Ksiądz prałat Zolondek zmarł w 1836 roku i został pogrzebany na cmentarzu w kaplicy św. Krzyża. W 1867 roku w kaplicy spoczął, obok księdza prałata Zolondek, jego następca ks. dr prałat Franz Heide, który powiększył cmentarz w 1851 roku. Dokupił działkę graniczącą z cmentarzem od południa. W tym 1851 roku gmina ewangelicka dokupiła działkę przylegającą później do szpitala na ul. Bema.
Cmentarz od 1851 roku miał ponad 3 hektary powierzchni. Na wschodzie graniczył z łąkami mieszczan, a później z Parkiem Miejskim im. Josepha von Eichendorfa. Teren parku miasto zakupiło w 1914 roku, a park powstał tam po 1920 roku. Do 1945 roku był to Park im. Josepha von Eichendorffa, a po wojnie do 27.05.1998 roku Park im. gen. Karola Świerczewskiego i od tego dnia Park im. Miasta Roth. Na północy cmentarz sąsiadował z terenem na którym stoi stary szpital na ul. gen. Józefa Bema. Szpital zbudowano tam w latach 1895 – 1897. Północna część cmentarza, sąsiadująca ze szpitalem, od 1881 roku, tworzyła cmentarz ewangelicki. Na południu cmentarz rozciągał się do budynków przy ul. Jana Kochanowskiego (do 1945 roku była to wschodnia część Blumenstr. – ul. Kwiatowa). W 1864 roku magistrat wydzierżawił część cmentarza i zbudował na nim dom pogrzebowy z kostnicą. Gdzie był ten dom pogrzebowy, to nie udało mi się do końca ustalić. Mam dwie lokalizacje. Znajdował się przy ul. Opawskiej, w południowym narożniku cmentarza katolickiego, albo w północnym narożniku przy Opawskiej, pomiędzy cmentarzem katolickim i ewangelickim. Na planie z 1864 roku w tych miejscach są jakieś budynki. Około 1910 roku na działce Zakładu Zieleni Miejskich postawiono nową kostnicę. Kostnica sąsiadowała ze szpitalem na Bema i później ją do niego przyłączono. Budynek kostnicy istnieje do dziś. Stoi na zapleczu galerii przy Opawskiej.
Na cmentarzu znajdowało kilka dużych kaplic grobowych bogatych raciborskich rodów, np. Domsów, Reinersów, Riedingerów i Polko. Na planie z ok. 1891 roku (z przewodnika Leo Woerla z 1892 roku) zaznaczono trzy grobowce pod południowym murem, dwa za kaplicą Krzyża Świętego i jedną obok tej kaplicy. Na jedynej z fotografii pokazującej cmentarz widoczne są też inne, dużych rozmiarów, kaplice. Na prawo od kaplicy Krzyża Świętego widać trzy duże grobowce rodzinne. Na cmentarzu ewangelicki, pod szpitalem, obok parku, był też grobowiec rodzinny. Na cmentarzu było co najmniej 9 dużych grobowców znaczniejszych raciborskich rodzin.
W 1881 roku zniesiono współwłasność cmentarza i wydzielono cmentarz ewangelicki. Był on w północnej cęści cmentarza. Graniczył z posesją późniejszego szpitala na ul. gen. Bema. Do podziału cmentarza doszło w okresie Kulturkampfu. Często dochodziło wtedy do niesnasek pomiędzy katolikami i ewangelikami, sterowanych przez rząd kanclerza Bismarcka, który zwalczał wpływy kościoła katolickiego. W latach 90. XIX wieku cmentarz się zapełnił i parafia katolicka poszukała miejsca pod nowy cmentarz. W 1894 roku powstał cmentarz katolicki Jeruzalem na Ocicach – Zamek. Ewangelicy pozostali na tym cmentarzu do 1920 roku. Przenieśli się wtedy na nowy cmentarz przy ul. Starowiejskiej. Ostatnie pochówki miały miejsce na cmentarzu przy Opawskiej w czasie działań wojennych 1945 roku.
Po 1945 roku cmentarzem nikt się nie interesował i podobnie jak na cmentarzu żydowskim, nagrobki były rozkradane a kaplice dewastowane. W 1959 roku władze miasta nakazały rozbiórkę wszystkich budynków i kaplic na cmentarzu oraz muru wokół cmentarza. Rozebrano także kaplicę Krzyża Świętego. Ekshumowano jedynie szczątki ks. Zolondka i ks. Heide i pochowano je przy kościele farnym (albo w krypcie prałatów pod prezbiterium). Z kamieni po rozebranych kaplicach i z nagrobków zrobiono niski murek wzdłuż dawnego cmentarza na ul. Opawskiej. Po uprzątnięciu resztek grobów przez cmentarz pociągnięto ścieżki spacerowe i zrobiono plac zabaw dla dzieci. Cały teren po cmentarzu połączono z sąsiednim Parkiem im. gen. Karola Świerczewskiego. Dzisiaj o dawnym cmentarzu przypomina jedynie rzeźba nagrobna w części ewangelickiej nekropolii z grobowca Reinersów i nagrobek w kształcie kapliczki słupowej braci Billik. Przy ścieżkach spacerowych przez park można zauważyć ślady po kilku grobach.
Oprac. Christoph Sottor (Niemcy)
