Krótko o pruskim i niemieckim wojsku w Raciborzu, od czasów starego Fryca do kajzera Wilusia. Gdzie, kiedy i jakie jednostki przebywały w mieście – pisze Christoph Sottor (Niemcy).
Ograniczyłem się do najważniejszych faktów. Pominąłem jednostki, które tylko krótko przebywały w Raciborzu czy pod miastem. Pierwszy człon tytułu zaczerpnąłem z artykułu „Soldaten in Ratibor. Ein Beitrag zur Truppengeschichte in Oberschlesien” Georga Hyckla z 1937 roku. W galerii można zobaczyć ilustracje wojaków, których widywano na ulicach Raciborza i zdjęcia koszar oraz ich przedstawienie na historycznych planach miasta. 28 kolaży ilustracji i zdjęć.
W 1741 roku, gdy Śląsk stał się prowincją Królestwa Pruskiego, Racibórz został miastem garnizonowym. Pierwsze pruskie oddziały wkroczyły do miasta 22 października 1741 roku, był to 20 Pułk Piechoty generał majora von Voigt (Voigt a nie Vogt, jak podaje Augustin Weltzel i inni za nim). Następną, zakwaterowaną na krótko w Raciborzu jednostką, był 37 Pułk Piechoty pułkownika du Moulin (od 02.1742 do ?; du Moulin a nie Dumulin, jak podaje Augustin Weltzel i inni za nim). W 1742 roku przez Racibórz przewinęło się kilkanaście jednostek kawalerii i piechoty pruskiej. Trwała wtedy pierwsza wojna o Śląsk (XII 1740 – VI 1742). Większość z nich tylko na krótko zawitała do miasta i pomaszerowała dalej. Niektóre oddziały pozostały w Raciborzu na dłużej.
Początkowo stacjonowały w Raciborzu na stałe tylko różne jednostki jazdy pruskiej. Byli tu „brązowi” huzarzy z Regimentu hrabiego von Hoditz, ale tylko od połowy 1742 roku do 1744 roku. Był to 6 Pułk Huzarów. Nazywano ich też „Kapucynami”, od koloru kurtek, które kolorem właśnie przypominały strój zakonny kapucynów. Wraz z pułkiem von Hoditza przybył do miasta pułk huzarów pułkownika Hyazintha Malachow von Malachowski (3 Pułk Huzarów), który także stacjonował w Raciborzu i okolicy do 1744 roku (w 1744 roku von Malachowski w Raciborzu ochrzcił córkę, pułk von Malchowskiego stacjonował w Gliwicach ale często bywał nad granicą z Czechami i kwaterował wtedy w Raciborzu.). 30 lipca 1743 roku na raciborskim rynku król Fryderyk II odbierał paradę regimentów Hoditza i Malachowskiego. Król Fryderyk II spędził w Raciborzu prawie dwa dni, od 29 do 31 lipca. Miał kwaterę w klasztorze bożogrobców na Nowym Mieście.
Po drugiej wojnie o Śląsk (1744 – 45) w Raciborzu zakwaterowano, w październiku 1746 roku, jeden szwadron 4 Pułku Kirasjerów generała von Gesslera i jeden szwadron 12 Pułku Kirasjerów generała von Kyaw (Kyaw albo Kyau a nie Kynau, jak podają w raciborskich opracowaniach). Szwadron pułku Gesslera pozostał w mieście do 1748 roku i był też w mieście w 1751 roku. Szwadron pułku von Kyaw przebywał, z przerwami, w Raciborzu prawdopodobnie do 1856 roku. W trakcie wojny siedmioletniej (1756 – 1763), od marca 1760 roku Racibórz znalazł się pod okupacją austriacką. W 1762 roku, po wycofaniu się Austriaków z miasta (11 maja), przybył do Raciborza ponownie szwadron 12 Pułku Kirasjerów wraz ze sztabem. Kirasjerzy pozostali w mieście do 1806 roku. Pozostałe trzy szwadrony 12 Pułku stacjonowały w Głogówku, Kietrzu i Hulczynie. Mimo że w mieście i na przedmieściach stacjonowało ponad 200 kirasjerów z końmi, to nie było tutaj czegoś takiego jak koszary. Kirasjerzy mieli kwatery w domach mieszczan i włościan, a konie trzymano w przydomowych stajniach. Jedynie w kamienicy na rynku (narożna do ulicy Długiej) urządzono coś w rodzaju sztabu (Hauptwache), a w ogrodach za kamienicami zachodniej pierzei rynku urządzono ujeżdżalnię. W jednej z baszt przy Bramie Wielkiej przechowywano proch. Ćwiczenia raciborskiego szwadronu odbywały się poza miastem. Strzelanie ćwiczono na placu za Wielką Bramą, w pobliżu dzisiejszego skweru po pomniku Germanii. Dzieje raciborskich kirasjerów przedstawił dr Piotr Sput w artykule „Raciborscy kawalerzyści” („Nowiny”, lipiec 2012) i nie będę się tu tym dokładniej zajmował.
Po rozbiciu 12 Pułku Kirasjerów w bitwie pod Auerstedt, 12 października 1806 roku, i jego niechlubnej kapitulacji 29 października pod Pasewalk (na zachód od Szczecina) pułk został rozwiązany. W 1808 roku armię pruską zreorganizowano i do Raciborza przybył szwadron „Kapucynów” wraz ze sztabem Regimentu, czyli huzarzy z dawnego 6 Regimentu. Po zmianie nazwy był to 4 Pułk Huzarów (1 Śląski Pułk Huzarów). „Brązowi” huzarzy pozostali tu tylko do 1812 roku. Raciborski szwadron regimentu wcielono do Wielkiej Armii cesarza Napoleona Bonapartego i wziął on udział w wyprawie na Moskwę. W Raciborzu 1 Szwadron został zastąpiony przez 4 Szwadron tego pułku z Pszczyny, który już w marcu 1813 roku wyruszył na wojnę z Napoleonem. Po wojnie pułk „brązowych” huzarów już nie wrócił do Raciborza.
Po sekularyzacji klasztorów w 1810 roku państwo pruskie zostało właścicielem zabudowań klasztornych w Raciborzu. W mieście znajdowały się budynki trzech sekularyzowanych klasztorów: dominikańskiego przy rynku, dominikanek przy Wielkiej Bramie oraz franciszkanów na Wielkim Przedmieściu (Grosser Vorstadt, Brunken – Bronki). Prawdopodobnie huzarzy przenieśli się z domów mieszczan do któregoś z klasztorów. Wiadomo jedynie, że w czasie wojny wyzwoleńczej w 1813 i 1814 roku w klasztorze franciszkańskim urządzono lazaret.
Po trzech latach przerwy do Raciborza zawitali znowu huzarzy, ale tylko na krótko. Od czerwca 1816 roku do lipca 1817 roku w Racibórz stacjonował sztab „niebieskich” huzarów i jeden szwadron. Był to 12 Regiment Huzarów z Turyngii (Regiment to polski pułk). Przez cztery lata w mieście nie było wojska. Wykorzystano to do stworzenia lepszych pomieszczeń, z których miały korzystać oddziały stacjonujące w Raciborzu.
Zabudowania dwóch klasztorów – dominikańskiego i franciszkańskiego – przeznaczono na budynki garnizonu raciborskiego. Budynki poklasztorne musiano najpierw przystosować do potrzeb wojska. W przypadku klasztoru dominikańskiego ograniczono się do rozbiórki budynków klasztornych i do zbudowania budynków koszarowych i stajni w dawnych ogrodach klasztoru. Budynki postawiono na dzisiejszym placu Dominikańskim (Targowisko). W różnych planach przebudowy klasztoru (na urząd podatkowy i akcyzowy) była też częściowa rozbiórka kościoła św. Jakuba, ale porzucono ten pomysł. W 1821 roku budynki stajni były gotowe. Zbudowano pomieszczenia sztabowe i stajnie dla 157 koni. Kawalerzyści mieli mieszkać w prywatnych domach. Budowa kosztowała 13.736 talarów. Do koszar wprowadził się, 15 listopada 1821 roku, 3 Szwadron 2 Pułk Ułanów „von Katzler”. Sztab pułku znajdował się w Gliwicach. W 1824 roku dobudowano ujeżdżalnię a w 1830 roku zbudowano garnizonową kuźnię. W 1854 roku zabudowania koszar na placu Dominikańskim powiększono o stajnie przy ulicy Podwale. Te stajnie i plac położony pomiędzy wschodnią ścianą koszar na placu Dominikańskim i nowymi stajniami służył orkiestrze pułkowej. Orkiestra grała na instrumentach dosiadając koni. Budynek stajni orkiestry istnieje do dzisiaj, to dawne warsztaty Zespołu Szkół Budowlanych. Prawdopodobnie niebawem zostanie rozebrany. Koszary służyły raciborskim ułanom do 5 listopada 1894 roku. Kiedy rozebrano zabudowania na placu Dominikańskim, dokładnie nie wiadomo. Chyba rozebrano je krótko po opuszczeniu Raciborza przez ułanów, ok. 1900 roku. Plac po stajniach stał się głównym placem targowym w Raciborzu.
Koszary dla ułanów zbudował na Ostrogu książę raciborski Victor I von Hohenlohe, honorowy generał kawalerii. Służył jako kawalerzysta w Landwehrze raciborskich ułanów. Budowę rozpoczęto ok. 1865 roku. Ułani przeprowadzili się tam prawdopodobnie w 1868 roku (podawany jest też rok 1876, ale to chyba nieporozumienie – dlaczego niżej, przy roku 1868). Na miejscu były koszary, stajnie, ujeżdżalnia, strzelnica i duży plac ćwiczeń. W budynku Komory Książęcej przy zamku na Ostrogu znajdowało się kasyno oficerskie. W 1868 roku do Raciborza przeniesiono także 1 Szwadron 2 Pułku Ułanów „von Katzler” i sztab regimentu (w tym roku były chyba oddane do użytku budynki koszar na Ostrogu; stajnie na placu Dominikańskim nie były w stanie pomieścić koni dwóch szwadronów kawalerii i sztabu – dwa szwadrony to 300 koni, dlatego przypuszczenie, że koszary na Ostrogu oddano do użytku dopiero w 1876 roku uważam za błędne). Prawdopodobnie jeden szwadron ułanów stacjonował w starych koszarach przy rynku, a drugi szwadron w koszarach na Ostrogu. W 1894 roku obydwa szwadrony i sztab regimentu ułanów przeniesiono do Gliwic. Ułani po 73 latach opuścili miasto.
Do Raciborza skierowano 3 Szwadron 6 Pułku Huzarów (2 Śląski Pułk Huzarów) „Graf Goetzen”. Sztab pułku znajdował się w Głogówku. „Zieloni” huzarzy pozostali w Raciborzu do lipca 1919 roku. W 1914 roku huzarzy udali się najpierw na front zachodni, a pod koniec roku zostali przeniesieni na front wschodni. Regiment włączono w skład 5 Dywizji Kawalerii. Dywizja brała udział w bitwach na obszarze Królestwa Kongresowego, wschodniej Galicji, nad Dniestrem i na Białorusi. Huzarzy wrócili z wojny w styczniu 1919 roku. W lipcu 1919 roku nastąpiła ostateczna demobilizacja i rozwiązanie Regimentu.
Także zabudowania klasztoru franciszkańskiego wraz z kościołem na Wielkim Przedmieściu przeznaczono na cele militarne (w latach 1819-23 było tam Gimnazjum, przeniesione potem do budynków klasztoru dominikanek). Tutaj nie oszczędzono kościoła, został rozebrany. Budynki klasztorne też rozebrano za wyjątkiem skrzydła od ulicy Londzina. Budynek przeznaczono na lazaret, czyli szpital wojskowy garnizonu raciborskiego (ten ze ścianą szczytową do ulicy Londzina nr 16). Południowe skrzydło zostało dobudowane później (ok. 1860 roku). Kamienica na Londzina 14 też znajduje się na działce poklasztornej. Zbudowano ją chyba ok. 1850 roku. Mieszkał tam personel szpitala.
Na zachodniej części placu po klasztorze franciszkańskim, przy dzisiejszej ulicy Londzina, po rozbiórce kościoła, w 1823 roku zbudowano tzw. Zeughaus (pol. Arsenał albo Zbrojownia). W budynku przechowywano muszkiety, szable, lance, umundurowanie członków Landwehry powoływanych do służby w czasie wojny i sztandary. Prawdopodobnie w osobnym budynku na działce poklasztornej znajdowała się prochownia. Budynek Zeughausu istnieje do dzisiaj – dom na Londzina 18.
W 1823 roku do Raciborza wprowadził się 3 Szwadron 22 Pułku Landwehry, sztab 3 Szwadronu 22 Pułku Landwehry i sztab 3 Batalionu 14 Pułku Piechoty Landwehry (Landwehra to było coś w rodzaju Gwardii Narodowej w USA, posiadała jednostki piechoty i lekkiej kawalerii; były jednostki stałe, jak szwadron w Raciborzu, i powoływane na czas wojny). Kawalerzyści 3 Szwadronu 22 Pułku Landwehry mieszkali w domach prywatnych na przedmieściach Raciborza a sztab prawdopodobnie znajdował się w Zeughausie. W latach 40. XIX wieku także południowa część ogrodów franciszkańskich, od strony Placu Bohaterów Westerplatte i ulicy Stalmacha, została przejęta przez wojsko. Znajdował się tam obszerny plac, który służył do ćwiczeń. Pomiędzy Exercier Platz a zabudowaniami poklasztornymi był miejski Viehmarkt (targ bydlęcy). W 1862 roku na placu ćwiczeń postawiono murowany budynek ujeżdżalni, z którego korzystać mieli ułani. Otwarto go w styczniu 1863 roku. Po wybudowaniu koszar na Ostrogu ujeżdżalnię przebudowano na salę sportową raciborskiego garnizonu. Po wybudowaniu z kolei koszar na Dąbrowskiego (będzie o tym niżej), po 1922 roku salę rozebrano i postawiono tam blok mieszkalny (na placu Bohaterów Westerplatte).
Szwadron Landwehry w 1831 roku opuścił Racibórz. Jego miejsce zajął 3 Batalion 22 Pułku Landwehry (piechota), który pozostał w Raciborzu do 1850 roku. Ok. 1830 roku (albo ok. 1840-50) zbudowano budynek koszarowy na rogu ulicy Nowomiejskiej i Środkowej (Nowomiejska 13-15, budynków koszar już nie ma), który w późniejszych latach przebudowano (chyba w 1876 roku). 3 Batalion zajmował także kwatery w raciborskim zamku na Ostrogu. Budynek na Nowomiejskiej był też siedzibą Dowództwa Królewskiego Garnizonu w Raciborzu.
O ile kawalerzyści dysponowali obszernymi koszarami, najpierw przy kościele św. Jakuba, a potem na Ostrogu, to raciborska piechota nie miała takiego szczęścia. Małe koszary były rozrzucone po całym mieście. W 1843 roku rozpoczęto budowę więzienia na Nowych Zagrodach. Budowę ukończono w 1851 roku. Na potrzeby oddziału ochraniającego więzienie na ulicy Opawskiej zbudowano budynek koszarowy, który znajdował się trochę na północ od skrzyżowania z ulicą Waryńskiego. Budynek miał adres Opawska 70, istnieje do dziś, choć z wyglądu nie przypomina budynku koszar (po zlikwidowaniu koszar, budynek rozbudowano, Opawska 72 to dobudówka do budynku koszar). Wachkommando więzienia wystawił 3 Batalion 22 Pułku Piechoty z Gliwic.
W 1859 roku rozpoczęto powiększanie armii pruskiej i przy 22 Pułku sformowano trzy bataliony Landwehry. Jeden z batalionów trafił do Raciborza. Otrzymał on nazwę „Batalion Fizylierów 22 kombinowanego Pułku Piechoty”. W sierpniu 1859 roku przybyło do Raciborza 450 fizylierów. W Raciborzu umieszczono też sztab Regimentu i sztab batalionu fizylierów. Batalion składał się z 4 kompanii, które zajęły kwatery w trzech koszarach na terenie miasta. Sztab pułku, sztab batalionu i 10 kompania zajęły koszary przy ulicy Nowomiejskiej 13-15. Dwie kompanie fizylierów, 11 i 12, ulokowano obok więzienia na Nowych Zagrodach – budynek przy Opawskiej 70. 9 kompanię batalionu umieszczono w budynku na Wielkim Przedmieściu. Kiedyś miał on adres Grosse Vorstadt 32, a dzisiaj jest to kamienica na Londzina 30. W ostatnich latach dom został przebudowany. Budynek koszar 9 Kompanii był z wyglądu podobny do koszar przy więzieniu i prawdopodobnie zbudowano go w tym samym czasie. Na zdjęciu z ok. 1900 roku widoczny jest drugi budynek koszarowy znacznie większy. Pomiędzy 1891 rokiem a 1897 koszary chyba rozbudowano, dobudowując ten wysoki budynek. Możliwe, że był on przeznaczony dla Landwehry.
Racibórz został siedzibą sztabu „22 kombinowanego Pułku Piechoty” (nazwa od 5 maja 1860 roku), ale pułk wkrótce otrzymał nową nazwę. W lipcu 1866 roku przemianowano go na „62 Pułk Piechoty (3 Górnośląski)”. Pozostałe dwa bataliony pułku umieszczono w Koźlu, dokąd w 1876 roku przeniesiono też sztab regimentu (prawdopodobnie z powodu rozbudowy koszar na Nowomiejskiej). Raciborski batalion w 1889 roku otrzymał nazwę „3 Batalion Piechoty”, „fizylierzy” zniknęli z nazwy. Batalion kilkakrotnie opuszczał Racibórz wyruszając na wojnę (1866 z Austro-Węgrami, 1870 z Francją). Do Raciborza przybywały wtedy inne jednostki w zastępstwie. W 1867 roku batalion przeniesiono nawet do Kłodzka, ale po wojnie 1870 roku wrócił on do Raciborza. W sierpniu 1914 roku 3 Batalion wraz z resztą 62 Regimentu został włączony w skład 12 Dywizji, którą wysłano na front w Belgii i we Francji. W 1917 roku dywizję skierowano na front wschodni, gdzie walczyła pod Dynaburgiem, i na front włoski, gdzie brała udział w bitwach nad Isonzo i nad Piave. W 1918 roku dywizja wróciła na front zachodni. W listopadzie 1918 roku 3 Batalion wrócił do Raciborza, gdzie został rozformowany.
Od 1868 roku w Raciborzu miał też stacjonować 2 Batalion 22 Pułku Piechoty Landwehry (1. Górnośląski). Niestety, nie znalazłem żadnej wzmianki, gdzie była siedziba sztabu Landwehr-Bataillon-Ratibor. Rocznik statystyczny Felixa Triesta wydany w 1865 roku wzmiankuje, że w 1861 roku w Raciborzu był także sztab 22 Pułku Piechoty Landwehry, ale też brak informacji, gdzie znajdowała się siedziba sztabu pułku.
Racibórz był jednym z punktów zbornych dla rezerwistów powoływanych do służby wojskowej w czasie wojny. Po wybuchu I wojny światowej, w październiku 1914 roku, sformowano w Raciborzu 2. Rezerwowy Batalion 22 Rezerwowego Pułku Piechoty, sztab 22 Rezerwowego Pułku Piechoty oraz kompanię karabinów maszynowych. Raciborski batalion włączono w skład 11 Dywizji Rezerwy i brał on udział w walkach we Flandrii na froncie zachodnim. 21 września 1917 roku batalion został rozwiązany. Rekrutów włączono w skład 1 i 3 Batalionu 424 Pułku Piechoty, który przydzielony był do 11 Dywizji Landwehry. Dywizja brała udział w walkach na froncie wschodnim, na Litwie, a w 1918 roku brała udział w okupacji Ukrainy. Po wycofaniu z Ukrainy 1 i 3 Batalion 424 pp skierowano do Raciborza, gdzie 10 lutego 1919 roku 424 pp został rozwiązany.
Sytuacja lokalowa raciborskiej piechoty miała ulec zmianie na lepsze. Przed wybuchem I wojny światowej przy dzisiejszej ulicy Dąbrowskiego rozpoczęto budowę koszar dla 3 Batalionu 62 Pułku Piechoty. Czy batalion, po powrocie z wojny, wprowadził się do gotowego budynku, tego nie udało mi się ustalić.
Po rozwiązaniu Armii Niemieckiej (Deutsches Heer) w 1919 roku i utworzeniu w lutym 1919 roku Reichswehry Racibórz pozostał na krótko miastem garnizonowym. Do wycofania Reichswehry z Górnego Śląska w lutym 1920 roku w mieście stacjonowały: Batalion Piechoty Grenzschutzu 4 Pułku Piechoty Grenzschutzu (Grenzschutz – Straż Graniczna), 3 Batalion 62 Pułku Piechoty (tylko do lipca 1919) i 5 Pułk Grenadierów Gwardii (5 Pułk GG figuruje w spisie jednostek na Górnym Śląsku w książce generała Hoefera; wszystkie źródła podają, że Garde-Grenadier Regiment Nr. 5 został rozwiązany w grudniu 1918 roku).
31 stycznia 1920 roku Reichswehra musiała opuścić Górny Śląsk. Rządy tutaj przejęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa i wojska koalicji. W lutym 1920 roku do Raciborza przybyły wojska włoskie. Od 15 lutego 1920 roku w koszarach na Ostrogu i na Dąbrowskiego stacjonowały oddziały: 1. Batalion 135 Pułku Piechoty z Kampanii, bateria dział 29 Pułku Artylerii „Kampania” i 328. Kompania Karabinów Maszynowych.
Komendantura wojsk włoskich na Górny Śląsk znajdowała się w Hohenzollernschule (ZSZ na ul. Wileńskiej, w czasie I wojny światowej był tam szpital wojskowy). Ponadto w Raciborzu był oddział łączności, oddział zmotoryzowany i lazaret. W trakcie III powstania śląskiego 1921 roku (6 czerwca) do Raciborza przesunięto Samodzielny Batalion Brygady „Sicillia” ze sztabem. Od września 1921 roku w Raciborzu stacjonował także Samodzielny Batalion Grenadierów. Włosi byli w mieście i na terenie powiatu raciborskiego do lipca 1922 roku.
W 1922 roku Racibórz przestał być miastem garnizonowym wojsk niemieckich. Koszary na Dąbrowskiego i na Ostrogu przekazano raciborskiej policji. Prawdopodobnie służyły one także niemieckiej Straży Granicznej. Racibórz w 1921 roku został miastem granicznym. Niemieckie wojsko wróciło do Raciborza na krótko przed wybuchem II wojny światowej. W czasie wojny przebywały tu różne jednostki Wehrmachtu. Z końcem marca 1945 roku ostatni niemieccy żołnierze opuścili Racibórz. O dziwo, większość obiektów koszarowych przetrwała sowieckie niszczenie opuszczonego przez wojsko niemieckie miasta i polskie odniemczanie zabudowy!
Niemieckie nazwy jednostek wymienionych w artykule (w kolejności jak występują w artykule) i przybliżony okres stacjonowania w Raciborzu (R.):
– Infanterie – Regiment Nr. 20 Regiment zu Fuss (w Raciborzu od 22.10.1741 do ?)
– Infanterie – Regiment Nr. 37 Fuessilier-Regiment (w R. od 02.1742 do ?)
Husaren – Regiment Nr. 6 Regiment zu Pferde (w Raciborzu w latach 1742-44)
– Husaren – Regiment Nr. 3 Regiment zu Pferde (w okolicy Raciborza w okresie od 1742 do 1744)
– Kuerassier – Regiment Nr. 4 Regiment zu Pferde (w R. od 1746 do 1748 i w 1851 roku)
– Kuerassier – Regiment Nr. 12 Regiment zu Pferde (w R. w latach 1746 – 56 i od 1762 do 1806)
– Husaren Regiment von Schill (1. Schlesisches) Nr. 4 (w R. w l. 1808-1812)
Thueringisches Husaren Regiment Nr. 12 ( w R. od 06.1816 do 07.1817)
– Ulanen Regiment von Katzler (Schlesisches) Nr. 2 (w R. od 15.11.1821 do 05.11.1894)
– Husaren Regiment Graf Goetzen (2. Schlesisches) Nr. 6 (od 1894 do 1919)
– Landwehr Regiment Nr. 22 (w R. w l. 1823 – 1831)
– Landwehr – Infanterie – Regiment Nr.14 (w R. od 1823 do ?)
– Infanterie-Regiment Keith (1. Oberschlesisches) Nr. 22
– 22. kombinierte Infanterie-Regiment (w R. od 1859 do 1866)
– 3. Oberschlesisches Infanterie-Regiment Nr. 62 ( w R od 1866 do 1919)
– Landwehr-Infanterie-Regiment Nr. 22 1.Oberschlesisches Landwehr-Regiment Nr. 22 ( 1861, od 1868 do ?)
– Reserve – Infanterie Regiment Nr. 22 (sformowany w R. w X 1914)
– Infanterie – Regiment Nr. 424 ( rozwiązany w R. 10.02.1919)
– Grenzschutz – Infanterie – Regiment Nr. 4 (w R. 03.1919 – 01.1920)
Przy pisaniu tego artykułu skorzystałem z następujących źródeł:
– Ciupek Guenter, Husaren in Ratibor, [w:] Ratibor Stadt und Land an der oberen Oder. II. Teil; s. 193-195, Bonn 1994.
Ciupek Guenter, Militarbehoerden im Jahre 1914 in Ratibor, [w:] Ratibor Stadt und Land an der oberen Oder. II. Teil”, s. 196-197, Bonn 1994.
Dziengel, Johann David von, Geschichte des Koeniglichen Zweiten Ulanen-Regiments – zugleich enthaltend: Die Geschichte der Towarczys von 1675; die Geschichte der Bosniaken von 1745; des Tartaren-Pulks von 1795; der Towarczys von 1800, Potsdam 1858.
Hyckel Georg, Kuerassierregiment in Ratibor, [w:] Der Oberschlesier, nr 8, 1938, s. 468-474.
Hyckel Georg, Soldaten in Ratibor. Ein Beitrag zur Truppengeschichte in Oberschlesien, [w:] Der Oberschlesier, nr 8, 1937, s. 457-460.
Juengst Ludwig, Ratibor als Garnisonstadt, [w:] Ratibor Stadt und Land an der oberen Oder. II. Teil, s. 189-193, Bonn 1994.
Newerla Paweł, Dzieje Raciborza i jego dzielnic, Racibórz 2008.
Rittau Martin, Geschichte des Ulanen Regiments von Katzler Nr. 2. 1745-1919, Berlin 1931.
Sput Piotr, Raciborscy kawalerzyści. Część 1 i 2, [w:] „Nowiny Raciborskie” 07.2012.
Weltzel Augustin, Geschichte der Stadt und Herrschaft Ratibor, Ratibor 1881
Wymienione wyżej artykuły zawierają liczne błędy, które starałem się skorygować przy pomocy źródeł internetowych. Bardzo pomocne przy tym były strony: PreussenWeb i GenWiki, w której znajdują się podstrony z dziejami poszczególnych jednostek Wehrmachtu.
Christoph Sottor
