Starszemu pokoleniu Raciborzan nazwa „Wilhelm Hegenscheidt” kojarzy się raczej z Kuźnią Raciborską, bo przecież obecny RAFAMET do 1945 roku miał taką nazwę. Jednak w istocie Wilhelm Hegenscheidt jest twórcą przemysłu maszynowego w Raciborzu. Dopiero później stał się właścicielem „Hoffnungshütte” (huta „Nadzieja”) w Kuźni Raciborskiej i połączył oba zakłady.
Wilhelm Hegenscheidt urodził się w Gliwicach w 1861 roku jako syn Carla Augusta Wilhelma, pochodzącego z Westfalii. Carl z zawodu był „Reidemeistrem”, co jest niemieckim określeniem dla starego, historycznego zawodu wytwórcy w czasach przedindustrialnych wyrobów metalowych, dla którego nie ma polskiego określenia (angielskie ironmaster). Tym mianem określano także właściciela zakładu metalowego średniej wielkości.
Carl Hegenscheidt w 1852 stworzył koło Gliwic ciągarnię drutu i gwoździ oraz wytwórnię łańcuchów. To niewielkie przedsięwzięcie rozwinęło się w wielkie przedsiębiorstwo z ogromnym znaczeniem dla całego rewiru górnośląskiego. W 1865 roku Carl kupił hutę „Baildon” koło Katowic. Natomiast w 1887 r. wspólnie z firmą Kern & Sp. założył „Oberschlesische Drahtindustrie AG” (Górnośląska Ciągarnię Drutów S. A.). Po dokupieniu do huty „Baildon” dalszych hut „Hermann” i „Julia” utworzył „Oberschlesische Eisenindustrie AG” (Górnośląski Przemysł Metalowy S. A.). Z połączonych obu zakładów w 1889 roku powstała nowa spółka, stanowiąca największe mieszanej produkcji przedsięwzięcie Niemiec.
Carl Hegenscheidt rozwijał nie tylko przemysł. Pomagał także przy kupnie przez pracowników działek budowlanych i wzniesieniu budynków mieszkalnych, udzielał premii budowlanych, stworzył kasy chorych, emerytalne i zapomogowe. Ogromne znaczenie odegrał Carl przy stworzeniu w Gliwicach szkoły zawodowej, ewangelickiego kościoła i kościelnej stacji opieki nad chorymi. W rodzinie Carl wyznawał surowy patriarchalny reżim. Piszemy tak obszernie o osiągnięciach Carla Hegenscheidta, aby wykazać w jakich warunkach dorastał Wilhelm. Był od początku w najbliższym otoczeniu swojego ojca i współtworzył większość przedsięwzięć organizacyjnych.
Ponieważ w Gliwicach nie miał już możliwości rozwojowych Wilhelm Hegenscheidt w 1888 kupił w Raciborzu fabrykę produkującą okucia budowlane i kształtki żelazne do produkcji obuwia. Zakupiony zakład mieścił się w dzielnicy przemysłowej obok torów kolejowych. Na działce firmy przy ul. Piaskowej wybudował obszerny budynek dyrekcyjny, obejmujący także kilka mieszkań. Budowla zachowała się do dziś.
Wnet Wilhelm Hegenscheidt zdecydował się na przebranżowienie swoich zakładów. Potrzeby kolejnictwa skłoniły go do produkcji obrabiarek i to szczególnego rodzaju: obrabiarek do zestawów kołowych.
Rozbudowany zakład w Raciborzu zaczął produkować różne urządzenia. Początkowo były to stosunkowo proste maszyny warsztatowe.
Rozwijające się kolejnictwo potrzebowało obrabiarek do naprawy obręczy kół. To u Hegenscheidta wykoncypowano i opatentowano tokarkę do jednoczesnego toczenia obu kół, bez potrzeby zdejmowania ich z osi. Nawiasem mówiąc – tego typu obrabiarki są stosowane do tej pory, oczywiście technicznie bardziej rozwinięte i sterowane numerycznie.
Poniżej prezentujemy reklamy różnych obrabiarek, frezarek i innego typu maszyn wytwórni „Wilhelm Hegenscheidt GmbH Ratibor”
Wilhelm Hegenscheidt przwiązywał wielką wagę do faktu, że siedzibą firmy jest Racibórz i szczycił się tym. Materiały reklamowe i inne druki były ozdabiane znaną ryciną panoramy miasta od zachodu z 1650 roku. Rycina ta miała nadruk „Ratibor – 1889 wurde die Firma Hegenscheidt hier gegründet”.
”
W Raciborzu brak było możliwości do rozbudowy fabryki. Stąd w 1907 roku firma Hegenscheidt kupiła od rodziny Schoenawa dwa zakłady hutnicze, w tym hutę „Nadzieja” („Hoffnungshütte”) w Kuźni Raciborskiej, które także przeprofilowano na produkcję obrabiarek. O ile zakłady Hegenscheidta w 1920 roku zatrudniały 750 pracowników, to w roku 1924, mimo rozpoczynającego się w Niemczech kryzysu ekonomicznego, liczba pracowników wzrosła do 1400, przekraczając zatrudnienie sąsiadującej fabryki Ganz & Sp. Hegenscheidt produkował rocznie ponad 100 obrabiarek do zestawów kołowych, a odbiorcami maszyn był także Związek Radziecki i Chiny. Z czasem wytwórnię w Raciborzu zlikwidowano. Po 1945 roku tereny Hegenscheidta w Raciborzu przejęła Cukrownia, urządzając z czasem w halach wytwórnię aparatury cukrowniczej.
Dodajmy, że Zakłady w Kuźni Raciborskiej po 1945 roku przekształcono w Fabrykę Obrabiarek Rafamet.
Firma Hegenscheidt K.G. w 1945 r. przeniosła się do Erkelenz w Nadrenii. Jest znamienne, że w materiałach reklamowych firma nadal powołuje się na byłą siedzibę w Raciborzu:
Nagłówek powojennej niemieckiej reklamy Firmy Hegenscheidt
Warto także zauważyć, że choć twórca przedsiębiorstwa – Wilhelm Hegenscheidt – zmarł w Gliwicach w 1895 roku nazwa firmy pozostała bez zmian.
Ilustracje pochodzą z domeny publicznej Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz ze zbiorów autora.
Paweł Newerla
