Wstępna lista raciborskich Żydów deportowanych do obozów zagłady

KAMIL KOTAS. Historia raciborskich Żydów nie została dotychczas w pełni przebadana. Poświęcone jej: wspólny artykuł Kazimierza Świtlińskiego i Grzegorza Wawocznego oraz książka pod redakcją dra Piotra Sputa dają nam w tym temacie najwięcej wiadomości. Informacje dotyczące raciborskich Żydów znajdujemy też oczywiście w dziełach Pawła Newerli i śp. dra Norberta Miki. Opisane do tej pory dzieje raciborskiej społeczności żydowskiej kończą się w zasadzie na spaleniu synagogi i ogólnikowych wzmiankach o tym, że miejscowi Żydzi w większości wyemigrowali z miasta w inne rejony Niemiec czy też za granicę. Nie podano do tej pory żadnych konkretów co do raciborskich ofiar ludobójstwa na Żydach. Niniejszy tekst ma być wstępem do ukazania dziejów końca raciborskiej społeczności żydowskiej w latach 30. i 40. XX. wieku.

Prezentowane poniżej zestawienie opiera się na listach transportowych osób deportowanych ze Śląska do obozu zagłady Auschwitz oraz do getta i obozu Theresienstadt. Skany list dostępne są publicznie na niemieckim portalu internetowym „Statistik des Holocaust”. Poniżej wypisano osoby, których ostatnim miejscem zamieszkania przed deportacją był Racibórz. Oprócz imion i nazwisk przejęto też pozostałe informacje o ofiarach dostępne na listach. Rodzaje informacji pokrywają się ze sobą dla zdecydowanej większości ujętych osób i zawierają z reguły: imię, nazwisko, dla kobiet również nazwisko panieńskie, data i miejsca urodzenia, zawód wykonywany przed pojmaniem, ostatni adres zamieszkania. Dla niektórych osób dopisano odręcznie na sporządzanych maszynowo listach również daty śmierci a także krótkie oznaczenia, których znaczenia nie udało się jeszcze do końca wyjaśnić (przypuszcza się, że to numery identyfikacyjne lub numery transportów). Co do osób, którym nie wpisano daty śmierci, to nie oznacza to, że przeżyły one pojmanie. Mogło się zdarzyć, że z różnych, niewiadomych przyczyn nie uwzględniono informacji o ich śmierci – wojna i Holokaust niosły ze sobą wiele zaginionych i anonimowych ofiar, i nawet skrupulatne niemieckie prowadzenie akt nie gwarantowało powstania luk w ewidencji zgonów.

Zestawienie sporządzono według kolejności transportów (o dwóch transportach sporządzono tylko krótkie notatki, jako, że brakuje dla nich konkretnych wykazów osób).

A. Transport z Opola do KZ (Konzentrationslager) Auschwitz w dniu 14. lipca 1942. Obejmował 225. deportowanych z terenu ówczesnej rejencji opolskiej, czyli w tym i z Raciborza. Nie dysponujemy tutaj listą imienną ani dokładną liczbą deportowanych Żydów raciborskich, ale na podstawie poniższej notatki możemy przypuszczać, że i ich przedstawiciele znaleźli się w transporcie:

„O tym, że deportacja objęła całą rejencję opolską świadczy dodatkowo kartka pocztowa wysłana 11.07.1942 z Raciborza przez gliwiczanina Adolfa Kochmanna. Donosi się w niej, że planowana wysyłka spakowanych rzeczy z gliwickiego magazynu ubrań stała się zbyteczna, jako, że 80. członków Gminy otrzymało wieczór wcześniej następującą wiadomość: „W poniedziałek wieczór, o 21.00, na tutejszym dworcu kolejowym mają stawić się do przesiedlenia…” Rzeczonym poniedziałkiem był 13.07.1942. W piśmie z 14.07.1942 Kochmann pisze: „Uwzględniając przesiedlenie, które w międzyczasie odbyło się też w Raciborzu, zostaną te rzeczy zatrzymane”” (luźne tłumaczenie z jęz. niemieckiego – K.Kotas).

B. Transport XVIII/2 z Opola do Theresienstadt (Terezín, dziś w Republice Czeskiej), z dnia 20. listopada 1942. Wśród 50. deportowanych z Górnego Śląska było następujących 38. mieszkańców z Raciborza:

1. Aschener Salo, urodzony 28.12.1871 w Dziergowicach, krawiec, zamieszkały w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), data śmierci: 10.4.1943.
2. Berger Josef, ur. 9.10.1867 w Wodzisławiu Śl., handlowiec, zam. w Raciborzu przy Schuhbankstr. 4 (ul. Szewska), data śmierci: 14.3.1943.
3. Berger Olga, z domu Loebinger, ur. 31.1.1869 w Raciborzu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Schuhbankstr. 4 (ul. Szewska), data śmierci: 6.5.1943.
4. Bernstein Antonie, z.d. Riesenfeld, ur. 8.4.1873 w Hulczynie, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak informacji o śmierci.
5. Blanck Louis, ur. 16.11.1867 w Hildesheim (Dolna Saksonia, Niemcy), kelner, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
6. Blumenfeld Oskar, ur. 2.6.1865 w Lublińcu, kupiec, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), data śmierci: 1.12.1943.
7. Breitberth Josef, ur. 9.5.1871 w Raciborzu, kupiec, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), data śmierci: 10.2.1943.
8. Danziger Martha, ur. 25.6.1877 w Radomsku, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), data śmierci: 2.8.1944.
9. Ebstein Gertrud, z.d. Berg, ur. 30.7.1874 w Raciborzu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), data śmierci: 2.4.1944.
10. Grünberger Max, ur. 22.3.1870 w Gniewie na Pomorzu, kupiec, zam. w Raciborzu przy Weidenstr. 15 (ul. Staszica), data śmierci: 15.7.1943.
11. Grünberger Emma, z.d. Herzka, ur. 18.12.1876 w Sedlnicach (Sedlnitz) na Morawach, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Weidenstr. 15 (ul. Staszica), data śmierci: 17.12.1942.
12. Grünberger Flora, z.d. Toczek, ur. 28.4.1867 w miejscowości Daniec pod Opolem, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), data śmierci: 27.11.1942.
13. Hammer Julius, ur. 6.2.1872 w Radoszowach (nie wiadomo czy chodzi o wieś tworzącą dziś Rydułtowy czy też o wieś w podopolskiej Gminie Pawłowiczki), handlowiec, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), data śmierci: 21.11.1943.
14. Hammer Regina, z.d. Ruppin, ur. 10.8.1874 w Bolesławcu na Dolnym Śląsku, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), brak inf. o śmierci.
15. Heimann Marta, z.d. Schück, ur. 9.11.1865 w Nysie, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
16. Heimann Herbert, ur. 28.10.1901 w Raciborzu, lotograf, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
17. Israelowitz Selma, z.d. Schnitzer, ur. 6.10.1867 w Boronowie pod Lublińcem, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Breitestr. 54 (ul. Londzina), data śmierci: 4.11.1943.
18. Jacob Margarete, z.d. Selowski, ur. 31.8.1874 w Magdeburgu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. (ul. Głubczycka, brak numeru), data śmierci: 2.1.1944.
19. Kohn Olga, ur. 26.9.1874 w Osobłodze (Osoblaha – dziś w Republice Czeskiej), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. (ul. Głubczycka, brak numeru), data śmierci: 13.3.1944.
20. Koslowsky Johanna, z.d. Riesenfeld, 24.7.1859 w Gliwicach, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Breitestr. 54 (ul. Londzina), data śmierci: 5.1.1943.
21. Koslowsky Paula, z.d. Lustig, ur. 28.10.1864 w Radzionkowie, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Niederwallstr. 20 (ul. Podwale), brak inf. o śmierci.
22. Lichtenstein Olga, z.d. Schlesinger, ur. 27.10.1869 w Gliwicach, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Niederwallstr. 20 (ul. Podwale), data śmierci: 15.10.1943.
23. Linzer Hermann, ur. 5.8.1874 w Bojszowach, restaurator, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. (ul. Głubczycka, brak numeru), data śmierci: 8.7.1944.
24. Linzer Amalie, z.d. Nebenzahl, ur. 31.10.1884 w Królewskiej Hucie (dziś część Chorzowa), zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. (ul. Głubczycka, brak numeru), brak inf. o śmierci.
25. Lustig Rosalie, ur. 10.5.1859 w Adamowicach, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Breitestr. 54 (ul. Londzina), data śmierci: 27.4.1943.
26. Prager Cäcilie, z.d. Heimann, ur. 27.1.1875 w Mikołowie, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. (ul. Głubczycka, brak numeru), data śmierci: 23.4.1944.
27. Roth Martha, z.d. Adler, ur. 26.10.1866 w Raciborzu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. (ul. Głubczycka, brak numeru), data śmierci: 17.4.1943.
28. Schindler Amalie, ur. 21.7.1872 w Wirku (Antonienhütte – dziś część Rudy Śląskiej), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Oberwallstr. 26 (ul. Drzymały), data śmierci: 21.6.1944.
29. Schindler Friederike, ur. 16.3.1868 w Wirku (Antonienhütte – dziś część Rudy Śląskiej), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Oberwallstr. 26 (ul. Drzymały), data śmierci: 4.3.1943.
30. Schirokauer Luise, z.d. Oppler, ur. 24.4.1873 w Kietrzu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), brak inf. o śmierci.
31. Schlesinger Emma, ur. 7.1.1877 w Pietrzkowicach (Petřkovice – dziś część Ostrawy), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), data śmierci: 7.4.1943.
32. Schlesinger Johanna, z.d. Hirschmann, ur. 19.3.1875 w Kluczborku, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
33. Schockner Paula, z.d. Kochmann, ur. 26.8.1867 w Katowicach, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), data śmierci: 4.5.1943.
34. Schwarz Helene, z.d. Dittel, ur. 31.8.1863 w Bielsku (Bielsko-Biała), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), data śmierci: 19.4.1943.
35. Sonnenfeld Sara, z.d. Guttmann, ur. 19.11.1865 w Bziu Dolnym (dziś część Jastrzębia-Zdroju), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
36. Weissbart Max, ur. 29.1.1869 w Kempen (Nadrenia, Niemcy), kupiec, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), data śmierci: 1.10.1943.
37. Wohl Anna, z.d. Silbermann, ur. 29.11.1875 w Leśnicy, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „377DS”.

Pomiędzy powyższą a poniższą osobą dopisek „Staatenlos”, czyli „bezpaństwowiec”, nie wiadomo, do której należy to przyporządkować.

• Wreschinsky Jehny, z.d. Karfunkelstein, ur. 31.3.1874 w Roździeniu (Katowice), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 125 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.

C. Transport XVIII/3 z Opola do Theresienstadt, z dnia 4. grudnia 1942. Wśród 50. deportowanych z Górnego Śląska było następujących 18. mieszkańców z Raciborza:

• Aronsohn Isidor, ur. 7.2.1889 w Górznie (woj. kujawsko-pomorskie), kupiec, podkreślono, iż był bezpaństwowcem, nie miał żadnego obywatelstwa, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „194”.
• Aronsohn Amalie, z.d. Lindner, ur. 23.7.1889 w Hulczynie, bez zawodu, podkreślono, że była bezpaństwowcem, nie miała żadnego obywatelstwa, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „2041”.
• Calmann Karl, ur. 19.3.1882 w Eisleben (Saksonia-Anhalt, Niemcy), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Fischerei 5 (ul. Rybna), data śmierci: 7.6.1944.
• Calmann Erna, z.d. Wachsner, ur. 25.6.1888 we Wrocławiu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Fischerei 5 (ul. Rybna), brak inf. o śmierci.
• Faerber Henriette, ur. 8.12.1856 w Wodzisławiu Śl., bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), data śmierci: 4.1.1943.
• Fraenkel Bernhard, ur. 15.8.1881 we Wrocławiu, pisarz, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 50 (ul. Głubczycka), data śmierci: 8.11.1943.
• Fraenkel Elfriede, z.d. Rokotnitz, ur. 7.3.1883 w Langenau (nie wiadomo o którą miejscowość o tej nazwie chodzi), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 50 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „1827 EB”.
• Jakobowitz Max, ur. 1.8.1875 w Wirku (Antonienhütte – dziś część Rudy Śląskiej), restaurator, zam. w Raciborzu przy Eichendorffstr. 22 (ul. Eichendorffa), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „1414 EB”.
• Jakobowitz Luzie, z.d. Rosenbaum, ur. 3.4.1892 w Raciborzu, sekretarka w kancelarii, zam. w Raciborzu, ulicy nie podano, brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „1415EB”.
• Jonassohn Marianne, z.d. Epstein, ur. 24.5.1872, zam. w Raciborzu przy Schuhbankstr. 4 (ul. Szewska), brak inf. o śmierci.
• Kochmann Siegfried, ur. 31.7.1875 w Bogucicach (Katowice), rzeźnik, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), brak inf. o śmierci.
• Kochmann Sofie, z.d. Jakobowitz, ur. 28.10.1877, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), data śmierci: 5.12.1942.
• Kochmann Frieda, ur. 12.12.1907 w Raciborzu, szwaczka, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „22Ct[?]”.
• Lindner Ernestine, z.d. Prümker, ur. 16.3.1859 w Hulczynie, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Niedertorstr. 3 (ul. Młyńska), data śmierci: 7.1.1943.
• Plier Elfriede, ur. 16.7.1853, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Breitestr. 54 (ul. Londzina), data śmierci: 18.4.1943.
• Rosenthal Hedwig, z.d. Rosenbaum, ur. 30.6.1875 w Pszczynie, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), data śmierci: 13.9.1943.
• Schüftan Adolf, ur. 16.8.1877 w Domaradzu (pow. namysłowski), kupiec, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), brak inf. o śmierci.
• Schüftan Regina, z.d. Schmelz, ur. 11.11.1877 w Bradzie (Bradegrube, dziś dzielnica Łazisk Górnych), bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Friedrichstr. 4 (ul. Głowackiego), brak inf. o śmierci.

D. Transport XVIII/4 z Opola do Theresienstadt, z dnia 11. grudnia 1942. Wśród 50. deportowanych z Górnego Śląska było 2. mieszkańców Raciborza:

• Krebs Leopold, ur. 16.12.1858 w Zabrzu, bez zawodu, zam. w Raciborzu przy Breitestr. 54 (ul. Londzina), data śmierci: 19.8.1943.
• Krebs Rosa, z.d. Perl.geb 18.1.1881 w Rudniku, żona, zam. w Raciborzu przy Breitestr. 54 (ul. Londzina), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „1829EB”.

E. Transport ze Śląska do KZ Auschwitz, który wyjechał z Wrocławia przez Opole i Gliwice w dniu 5. marca 1943. Było w nim ogółem 1405. osób – z tego udało się tylko ustalić personalia jednej osoby z Raciborza. Przytaczamy odpowiednią notatkę:

• „Jak wynika z przydzielonych w Auschwitz więźniom numerów w dniu 06.03.1943, do pociągu z Wrocławia włączone zostały transporty częściowe z Górnego Śląska. Do ludzi wybranych na działania robocze w Monowicach [dziś część miasta Oświęcim przyp. KK] należał Martin Zimmels (Nr. 107157) z Raciborza”.

F. Transport XVIII/5 ze Śląska do Theresienstadt, z dnia 11. kwietnia 1943. Wśród 46. deportowanych ze Śląska było 14. mieszkańców Raciborza:

• Baendel Karl, ur. 9.2.1871 w Rudach Raciborskich, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 15 (ul. Głubczycka), data śmierci: 18.4.1943.
• Blumenzweig Else, z.d. Riesenfeld, ur. 31.7.1884 we Wrocławiu, zam. w Raciborzu przy Schuhbankstr. 4 (ul. Szewska), brak inf. o śmierci.
• Frölich Johanna, z.d. Futter, ur. 5.8.1890 w Legnicy, zam. w Raciborzu przy Schuhbankstr. 4 (ul. Szewska), brak informacji o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „1422 EB”.
• Joschkowitz Paul, ur. 24.9.1885 w Oleśnie, zam. w Raciborzu przy Niederwallstr. 20 (ul. Podwale), data śmierci: 27.1.1944.
• Joschkowitz Berta, z.d. Guttmann, ur. 1.9.1876 w Bziu Dolnym (dziś część Jastrzębia-Zdroju), zam. w Raciborzu przy Niederwallstr. 20 (ul. Podwale), brak inf. o śmierci.
• Lippmann Max, ur. 29.11.1871 w Lądku-Zdrój (powiat kłodzki), zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 5 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
• Lippmann Waleska, z.d. Korn, ur. 7.4.1875 w Märzdorf (nie udało się ustalić, o którą z dawnych miejscowości o takiej nazwie chodzi), zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 5 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
• Mannaberg Anna, z.d. Boschwitz, ur. 2.5.1878 w Głogówku, zam. w Raciborzu przy Horst Wesselpl. 11A (pl. Wolności), brak inf. o śmierci.
• Münzer Anna, z.d. Bendel, ur. 30.3.1875 w Raciborzu, zam. w Raciborzu przy Leobschützerstr. 50 (ul. Głubczycka), brak inf. o śmierci.
• Neisser Eugenia, z.d. Spinngarn, ur. 13.4.1878 w Godowie, zam. w Raciborzu przy Wilhelmstr. 5 (ul. Batorego), brak inf. o śmierci.
• Rosenthal Salo, ur. 10.2.1879 ur. w Bycinie (pow. gliwicki), zam. w Raciborzu przy Niederwallstr. 20 (ul. Podwale), brak inf. o śmierci, przy personaliach znajduje się niewyjaśniony dopisek „435EA”.
• Rosenthal Rosa, z.d. Berger, ur. 16.9.1881 w Raciborzu, zam. w Raciborzu przy Niederwallstr. 20 (ul. Podwale), data śmierci: 24.3.1944.
• Steinfeld Hedwig, z.d. Drese, ur. 8.12.1877 w Zgorzelcu, zam. w Raciborzu przy Langestr. 8 (ul. Długa), data śmierci: 11.8.1943.
• Zernik Anna, z.d. Steinfeld, ur. 29.11.1869 w Głogówku, zam. w Raciborzu przy Langestr. 8 (ul. Długa), data śmierci: 18.3.1944.

G. Dnia 3. sierpnia 1943 r. do Theresienstadt dotarły dwie osoby wysłane z Raciborza poza transportem (XVIII/6 „Ez”):

• Grünberger Fritz, ur. 2.9.1893, księgowy, zam. w Raciborzu przy Horst Wessel pl. 11a (pl. Wolności), brak inf. o śmierci.
• Grünberger Henriette, ur. 29.6.1897, krawcowa, gospodyni domowa, zam. w Raciborzu przy Horst Wessel pl. 11a (pl. Wolności), brak inf. o śmierci.

G. Transport XVIII/7 ze Śląska do Theresienstadt, z dnia 20. stycznia 1944. Wśród 9. deportowanych było 2. mieszkańców Raciborza:

• [wytarte, niewidoczne nazwisko] Therese, ur. 27.9.1890, bez zawodu, ostatni adres zamieszkania: Racibórz.
• Schaefer [?] Max, ur. 13.11.1878, kupiec, ostatni adres zamieszkania: Racibórz.

Gwoli krótkiego podsumowania: lista składa się głównie z osób w wieku 50+, urodzonych (poza dwoma osobami) przed rokiem 1900. Spośród 77. osób z powyższego zestawienia datę śmierci podano dla 39. osób. Może się jednak okazać, że dalsze poszukiwania (głównie w bazie izraelskiego Instytutu Yad Vashem) potwierdzą też śmierć osób, których na liście nie oznaczono jako zmarłych. Należałoby się też spodziewać, że lista zostanie uzupełniona dalszymi personaliami (może z transportów A i E) oraz tego, że jacyś raciborscy Żydzi mogli ponieść śmierć z rąk nazistów również poza obozami.

PS. Otwartą kwestią pozostaje kwestia upamiętnienia ofiar Shoah w Raciborzu, po zakończeniu prac nad sporządzaniem ich w miarę pełnego spisu. Czy to tablicą, czy pomnikiem a może popularnymi na zachodzie tzw. Stolpersteinami – kamieniami pamięci w chodnikach, czy też jeszcze inaczej, to temat do dyskusji. Pewne jest, że raciborskie Ofiary Holokaustu zasługują na upamiętnienie. Byli to w końcu mieszkańcy Raciborza, żyli i pracowali w tym mieście, współtworzyli jego społeczność, a także wnieśli swój wkład w rozwój miasta.

Pierwsza wersja powyższego artykułu ukazała się 1. lutego 2019 r. na górnośląskim portalu regionalistycznym WACHTYRZ.EU

fot. ze zbiorów Henryka Sowika