W latach 1716 – 1730 ukazało się 21 polskich druków ewangelickich dla Śląska Cieszyńskiego (20 wydrukowano w Brzegu, 1 w Lipsku), a ich autorami byli pastorzy Jan Muthmann (1685 – 1747) i Samuel Ludwik Zasadius (1695 – 1756), nie pochodzący z Cieszyńskiego, lecz z Opolskiego. Dopiero 31 lat później ukazał się w Opawie pierwszy druk katolicki dla ziemi cieszyńskiej, którego autorami byli – według Leopolda Szersznika – w większości cieszynianie: ks. Judasz Hackenberg z Cieszyna, od 1745 r. proboszcz w Wędryni; ks. Jerzy Bajtek z Jabłonkowa, od 1738 r. proboszcz tamże; ks. Franciszek Knobel z Raciborza, od 1759 r. proboszcz w Goleszowie.
Pierwszy polski modlitewnik dla katolickich cieszynian miał kartę tytułową o następującej treści: Prawdźiwa Jedźina Do Nieba Z Pism Świentego dokazana Droga To jest: Nauka Katolicka Obśiengujonc w sobie, co Pan Jezus objawił, Apostołowie po wszytkim Świecie nauczali, a każdy do Zbawienia wierzyć powinien. Z Dokazem Ktorego Wieku mianowitsze Kacerstwa powstały, a potempione byly. Jak tez z przydanim Niektorych nabożnych Modlitw / a Przyprawy ku szczenśliwey Śmierći, z przykonczenim Roznych Piesńi. Wydana przes Kśiendzow pod Komorom Cysarskom Kśionżenctwa Cieszynskigo we Winnicy Pana Jezusowey pracujoncych. Za osobliwym Powolenim Wierchńośći Duchowney, y Świeckiey. W Oppawie, druk. Jan W. Szyndler, 1761, 8, s. 654.
W tym samym czasie w tejże oficynie Szyndlera w Opawie wydrukowano znany kancjonał czeski dla miejscowych katolików pt. Kancyonał Wszechobecny Swatey Cyrkwe. Wydany od Duchownjch Pastyrow w Knjżestwj Tessynskem w Hornjm Slezsku. Wytisst. w Oppawe u Jana W. Szyndlera 1761,8 , s. 654. W tym kancjonale na stronach: od 607 do 640, opublikowano 15 pieśni polskich, z czego Józef Pilch słusznie wyciąga wniosek, że w kościołach katolickich śpiewano po czesku i po polsku.
Cieszyńskie druki katolickie dla księstwa cieszyńskiego nie były pierwszymi polonicami wytłoczonymi w drukarni Szyndlera, znany jest bowiem druk 21 lat wcześniejszy, którego karta tytułowa podaje pełne brzmienie imion drukarza; jest to pierwsza w języku polskim książka dotycząca ziemi raciborskiej, mianowicie kościoła klasztornego cystersów w Rudach. Jak przystało na epokę dzieło ma iście barokowy tytuł: Książeczka braterska sławnego y chwalebnego, w Rzimie, w Wiedniu, w Pradze y w innych wielu nayprzednieyszych y osobliwych Miastach y Mieyscach kwitnącego y teraz tyż w Kościele Ruckim sławnego książęcego klasztoru, świętego Zakonu Cistercienskiego w górnym Szląsku authoritate Apostolica, od oyca S. Clemensa XII. R. 1739. Dn. 13 Septembr. Solenissime wprowadzonego, y wystawionego y wielu odpustami y łaskami obdarowanego Bractwa Swiętey Panienki y chwalebney Krystusowey Męczennice Barbarki Patronki osobliwey konaiących y umieraiących. W której się zawieraią Brevia albo Privilegia Apostolskie Reguły, odpusty Braterskie, różne modlitwy y świętobliwe ćwiczenia różne Exercitia, dla lepszey wygody y Nabożenstwa Braci y Siostr tegoż Bractwa w iedno Compendium złączone y do druku podane z pozwoleniem Starszych. W drukarni Opawskiej Jana Wacława Szyndlera roku 1740,w 8, k. 16, s. 165 i k. 3.
Na razie nie znamy innych dzieł w języku polskim wydrukowanych przez Szyndlera, ale wiemy, że jego oficyna obsługiwała Górny Śląsk również drukami łacińskimi, np. wytłoczyła druk Jerzego IV Oppersdorffa pt. Ad Leudem Dei Ter Optimi Maximi napisany z okazji założenia kamieni węgielnego pod odbudowę klasztoru minorytów w Głogówku.
Opracowanie o książce polskiej oraz ludziach z nią związanych pomijają działalność wydawniczą Jana Wacława Szyndlera. Słownik pracowników książki polskiej (Warszawa – Łódź 1972) w ogóle o nim nie wspomina, natomiast Encyklopedia Wiedzy o Książce zna go wyłącznie pod niemieckim nazwiskiem, ale nie jako drukarza – w rozdziale pt Drukarstwo polskie za granicą nie ma o nim ani słowa – -tylko jako księgarza: Na Morawach najpoważniejszymi księgarzami byli:[…] w Opawie J. W. Schindler, którego drukarnia, zał. W 1716, odkupiona w 1780 przez J. J. Trasslera, dała pocz. Wielkiemu przedsiębiorstwu, składającemu się z drukarń, księgarń i odlewni czcionek.
Należałoby tu przedstawić opawskiego drukarza pierwszych polskich druków religijnych na Górnym Śląsku. Otóż Opawa do XVIII w. nie posiadała stałej drukarni; miasto zaopatrywało się w książki przede wszystkim w Ołomuńcu, skąd nadchodziły głównie druki katolickie, zaś druki ewangelickie dostarczano z oficyn Wrocławia, Legnicy, brzegu – Cieszyn też stamtąd sprowadzał książki – Jeleniej Góry.
Na początku XVIII w. mistrz drukarski z Ołomuńca, Jan Wacław Szyndler ( niemieckie druki sygnował: Schindler, czeskie: Szyndler), poznając opawski popyt na książki i inne druki, postanowił założyć w mieście oficynę wydawniczą. Miał już spore doświadczenie w rzemiośle, bowiem w Ołomuńcu kierował drukarnią wdowy Rosenburgowej i po uruchomieniu w 1716 r. drukarni w Opawie przejął zapewne część jej klienteli. Drukarnia mieściła się w renesansowym domu przy końcu ul.. Pańskiej (obecnie al. Zwycięskiego Lutego). Do dziś znajduje się w tym domu część drukarni opawskiej.
Druki Szyndlera są podobne do ołomunieckich z tamtego czasu; w opawskich bibliotekach zachowało się ich wiele. Są to przeważnie łacińskie lub niemieckie traktaty teologiczne, rozprawy naukowe, zbiory kazań; jest też niewiele czeskich druków, głównie popularna literatura kościelna, jak kancjonały i objaśnienia ceremonii kościelnych. Świeckich dzieł zachowało się bardzo mało; są to przeważnie niewielkie druki, np. sztuki teatralne wystawiane przez studentów gimnazjum opawskiego.
Autor opracowania o dziejach opawskich drukarń, Eustach Bittner, nie wspomina o polskich wydawnictwach tłoczonych w Opawie, jednak charakteryzując oficynę Szyndlera słusznie pisał:Z techto tisku je videt, ze tiskarna byla pomerne dobre vybavena a schopna tisknout texty v ruznych jazycich. Istotnie, Jan Wacław Szyndler drukował również dzieła w języku polskim.
Założyciel opawskiej oficyny prowadził ją do 1760 r., po nim przez 14 lat kierowała zakładem jego wdowa, zatem druk cieszyński powstał u wdowy Szyndlerowej. W 1774 r. drukarnie przejął Józef Gabriel, a niedługo później wdowa Gabrielowa. Właśnie od niej dom wraz z drukarnią założoną przez Szyndlera w 1780 r. kupił za 4.400 złotych Josef Georg Trassler.
Nabywca opawskiej oficyny w 1796 r. przeniósł się do Krakowa, gdzie drukował wydawnictwa szkolne i druki rządowe, a od 1803 r. kalendarz Poseł Galicji Zachodniej czyli Nowy Krakowski Kalendarz docierający również do ziemi cieszyńskiej.
dr Ryszard Kincel
