Paweł Newerla. Przekazywanie informacji od tysiącleci stanowiło problem dla ludzkości. Żeby nie sięgać zbyt daleko przypomnijmy jedynie, że w 490 roku przed naszą erą Grecy stoczyli pod Maratonem zwycięską bitwę z Persami. Według legendy posłaniec Filippides pobiegł 37 km do Aten, aby opowiedzieć o zwycięstwie i poinformować Ateńczyków, że płynie ku nim flota perska. Posłaniec po przekazaniu wiadomości padł martwy. Wiadomo, że to zdarzenie stało się asumptem do wprowadzenia w 1896 roku do zawodów olimpijskich konkurencji „bieg maratoński”.
Początki poczty
Początki poczty sięgają XV stulecia. Przez przekazywanie listów, wiadomości i innych przesyłek przyczyniano się do poprawienia kontaktów między ludźmi i regionami. Dodajmy, że do czasu wprowadzenia kolei publiczny transport osobowy także był domeną poczty. Czasy dyliżansów pocztowych chyliły się ku końcowi, kiedy w XIX wieku linie kolejowe stawały się coraz gęstsze, stwarzając warunki do szybszego i bardziej komfortowego przewozu osób oraz przesyłek. Jak wykażemy także poczta skorzystała z nowego środka transportu i równolegle z rozwojem sieci kolejowej uruchamiała placówki pocztowe, najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie dworców kolejowych, co potwierdza przykład Raciborza.
W 1290 r. jeden z przodków rodu von Thurn und Taxis przy pomocy 32 krewnych zorganizował system kurierski między Mediolanem, Wenecją i Rzymem. Na początku XVI wieku na terenie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, do którego należał Racibórz wraz z całym Śląskiem, a także na terenie Burgundii i Niderlandów, rodzina von Thurn und Taxis przejęła ekspedycję cesarskiej poczty kurierskiej. W 1516 roku Franz von Taxis otrzymał przywilej cesarza Maximiliana I do otwarcia pierwszej linii pocztowej między stołecznym Wiedniem a Brukselą. Był to początek historii nowożytnej poczty pod nazwą Cesarska Poczta Rzeszy (Kaiserliche Reichspost) ale także źródło bogactwa rodu późniejszych książąt von Thurn und Taxis.
Z Krakowa do Wenecji
Dodajmy w tym miejscu, że w Polsce król Zygmunt August w 1558 roku polecił dworzaninowi Prosperowi Provanowi zorganizowanie pierwszej regularnej linii pocztowej łączącej Kraków z Wenecją. Natomiast pierwsza polska ordynacja pocztowa zostały wydana przez króla Władysława IV już w 1647 roku.
z czasów Augusta III
Dnia 28 lutego 1670 roku król polski Michał Korybut-Wiśniowiecki pojął za żonę arcyksiężnę Eleonorę. Uroczystości ślubne miały odbyć się w Częstochowie. Wiadomo z historii Raciborza, że cesarzowa Eleonora, wdowa po Ferdynandzie III, udając się wraz z córką Eleonorą Marią i świtą do Częstochowy, spożyły w Raciborzu obiad a w drodze powrotnej cesarzowa przenocowała w Raciborzu. Uroczystości ślubne wymagały zapewne częstszych kontaktów między Wiedniem a Częstochową. W tym czasie zostało uruchomione połączenie dyliżansowe z Wiednia przez Opawę, Racibórz, Rudy, Tarnowskie Góry do Częstochowy. Linia ta działała tylko przez krótki czas i nie była ogólnie dostępna. Jednak w 1676 roku wprowadzono jako pierwsze regularne połączenie pocztowe na Górnym Śląsku trasę z Opawy przez Racibórz. Rudy, Gliwice do Tarnowskich Gór.
Należy przyjąć, że w XIII wieku musiała istnieć poczta przekazywana przez posłańców. Wiadomo, że w 1364 roku Wrocław był włączony do systemu poczty kupieckiej Hanzy. W 1468 roku udokumentowane jest istnienie we Wrocławiu miejskiej służby doręczycielskiej. Miejski i prywatny system doręczania przesyłek przez posłańców utrzymywał się na Śląsku dość długo. Jeszcze w XVIII wieku działały liczne regularne prywatne połączenia realizowane przez posłańców. Były one utrzymywane przez miasta i kupiectwo. Na Górny Śląsk natomiast prowadziła tylko jedna linia posłańców z Wrocławia do Kluczborka. W czasach austriackich dochodziło do częstych sporów z mającą monopol pocztą kierowaną przez rodzinę von Thurn und Taxis.
Pietera Schenka (1660-1718)
Mistrz posłańców
W 1561 roku kamera Śląska zawnioskowała w Wiedniu aby móc zatrudnić mistrza posłańców (Botenmeister), ponieważ ruch jest tak duży, że sprawami pocztowymi nie może się zajmować urzędnik kamery. Kamera wrocławska w 1683 roku wprowadziła linię pocztową z Wrocławia przez Nysę, Prudnik, Karniów (Krnov), Opawę i Bogumin (Bohumin) do Cieszyna.
Od 1615 roku przedstawiciele rodu von Thurn und Taxis nosili dziedziczny tytułu generalnego poczmistrza Rzeszy (Reichsgeneralpostmeister).
Centrala poczty pod kierownictwem książąt von Thurn und Taxis do 1701 r. znajdowała się w Brukseli, ówczesnej stolicy hiszpańskich Niderlandów. Później przeniesiono ją do Frankfurtu a w 1748 r. do Regensburga. Złożenie korony cesarskiej przez Franciszka II w 1806 roku, co spowodowało rozwiązanie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, zakończyło także działanie Cesarskiej Poczty Rzeszy.
Główna komisja deputowanych Rzeszy (Reichsdeputationshauptschluss) w latach 1802/1803 gwarantowała utrzymywanie dotychczasowego stanowiska przez księcia von Thurn und Taxis. Jednak Prusy nie czuły się związane tymi ustaleniami i na przypadających im terenach w 1803 roku wprowadziły swoją zwierzchność pocztową.
Związek Reński
W 1806 roku, wraz z powołaniem Związku Reńskiego (Rheinbund), rozpoczęła się likwidacja Rzeszy. Oznaczało to także koniec ordynacji poczty Rzeszy. Dokument Związku Reńskiego przewidywał kontynuację dotychczasowego systemu pocztowego. Jednak poszczególni członkowie Związku zawarowali dla siebie ustalenie zasad pocztowych. Na tej podstawie książęta von Thurn und Taxis pozawierali z poszczególnymi państwami niemieckimi umowy na pełnienie zwierzchności pocztowej. W niektórych krajach, jak Bawaria i Badenia, nastąpiło upaństwowienie struktur pocztowych. Było to związane z wieloletnimi wysokimi odszkodowaniami na rzecz rodu von Thurn und Taxis.
Podczas Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. nastąpiło ponowne uregulowanie stosunków własnościowych poczty. Rodzina von Thurn und Taxis otrzymała z powrotem własność lub użytkowanie instytucji pocztowych, za wyjątkiem tych, które zostały objęte przez państwa za odszkodowaniem. Doszło także do porozumienia z Prusami. W drodze odszkodowania ród von Thurn und Taxis otrzymał cztery urzędy pocztowe w Poznaniu oraz tytuł „księcia Krotoszyńskiego” (Fürst von Krotoschin). W styczniu 1867 r. książę Maksymilian von Thurn und Taxis został zmuszony do rezygnacji z wykonywania usług pocztowych. Tak po 600 latach skończyło swoją działalność przedsiębiorstwo rodzinne najdłużej istniejące w historii światowej.
ciąg dalszy nastąpi
Paweł Newerla
