Do ciekawszych postaci w dziejach Raciborza zaliczyć możemy Jerzego Schomanna. Nazwisko znane jest również w polskiej wersji językowej: Szoman. Jego ojciec Stanisław Schomann – zdaniem W. Urbana – wywodził się z rodziny niemieckich kolonistów z Iwonicza. Występuje też jako „Stanisl. Czomann” wśród członków bractwa literackiego, działającego przy kościele kolegiackim pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Raciborzu. Matka Urszula z Ciechanowskich była polską szlachcianką. Młody Jerzy rozpoczął swoją edukację od murów szkoły kolegiackiej w Raciborzu. Tam też – zdaniem J. Nowaka – zyskał godność kanonika. Sprawa nie jest jednak pewna. W obszernym wykazie kanoników raciborskich, podanym na kartach dzieła księdza A. Weltzla, postać Schomanna nie występuje. Po ukończeniu szkoły kolegiackiej w Raciborzu w 1546 r., młody Jerzy zaczął kontynuować naukę we Wrocławiu.
W największym mieście na Śląsku zetknął się z „czystą ewangelią”, czyli nowinkami religijnymi głoszonymi przez protestanckich kaznodziejów. Pod ich wpływem zdecydował się odrzucić teologię kupowanych odpustów i jako luteranin opuścić szeregi Kościoła katolickiego. Wyjechał wówczas z Wrocławia i podążył do Francji. Nad Loarą wszedł w krótkotrwały kontakt z hugenotami. Po powrocie udał się do Polski, rozpoczynając studia na Akademii Krakowskiej, które ukończył uzyskawszy tytuł bakałarza. Zarabiał udzielając płatnych korepetycji uczniom szkół przy kościele Mariackim i Św. Anny, a także w Bursie Ubogich. Uczył również dzieci Hieronima Bużeńskiego, żupnika z Wieliczki (1554 r.).
W późniejszym czasie udał się do stolicy reformacji Wittenbergii, gdzie zetknął się z Filipem Melanchtonem, znawcą języków klasycznych i wybitnym teologiem luterańskim. Rozmowy ze słynnym biblistą nie rozwiały dogmatycznych wątpliwości Schomanna, który wkrótce po tym wydarzeniu przeszedł z luteranizmu na kalwinizm, skłaniając się ku teologii predestynacji. Już na terenie Polski związał się z Janem Łaskim i przebywał na jego dworze w Dębianach. W roku 1558, według innej wersji w 1559, osiedlił się w Pińczowie, gdzie został ministrem tamtejszego zboru kalwińskiego. Usługiwał też wśród wiernych w Książu (1561 r.) i Krakowie (1572 r.).
Ogromny wpływ na poglądy religijne Schomanna wywarli stopniowo antytrynitarze: Piotr z Goniądza i Grzegorz Paweł z Brzezia. Ich kazania spowodowały kolejną konwersję odważnego raciborzanina. W 1572 r. przyjął on chrzest przez zanurzenie, by wejść w społeczność braci polskich, czyli tzw. arian (antytrynitarzy). Wydarzenie spowodowało ogromny przełom w jego życiu. Od 1580 r. Schomann ujawnia się jako polemista o radykalnych poglądach religijnych i społecznych. Staje w szranki z czołowymi katolikami i protestantami. Bierze udział w licznych dysputach, między innymi z Piotrem Skargą oraz Faustem Socynem. Odważa się na miażdżącą krytykę poglądów swoich adwersarzy. Neguje pojęcie Trójcy Świętej, odrzuca bóstwo Chrystusa, krytykuje wszelką nierówność społeczną, poddaństwo chłopów, używanie miecza w konfliktach międzyludzkich, domaga się również pracy fizycznej dla każdego – w myśl biblijnej zasady: „Kto nie chce pracować, niech też nie je”.
Wśród zachowanych publikacji Schomanna do ciekawszych zaliczyć możemy katechizm ariański. Dzieło napisane po łacinie zawiera kilkadziesiąt pytań i odpowiedzi na nie. Uderza zwłaszcza prostota języka i logika wywodów autora, której i dziś nie powstydziłby się żaden z teologów. Najważniejszym dokonaniem uczonego raciborzanina był jego udział w przekładzie Biblii na język polski. Pracę rozpoczął wraz z innymi tłumaczami, ze wspomnianym Janem Łaskim i Piotrem Statoriusem-Stojeńskim na czele, w styczniu 1560 r. Przedsięwzięciu patronował możnowładca Mikołaj Radziwiłł. Całość dzieła wydana została w 1563 r. w Brześciu. Stąd nazwa przekładu – „Biblia brzeska”. Jej lektura ukazuje piękny świat staropolskich wyrazów i zwrotów, zwłaszcza w księgach mądrościowych i psalmach. Wartość tłumaczenia, jednego z najstarszych w języku polskim, docenili historycy i znawcy literatury między innymi: W. Gromek, W. Urban i J. Ziomek.
Pod koniec życia Schomann sprawował obowiązki ministra zborów ariańskich w Chmielniku i Lutosławicach (1586 – 1588 r.). Zmarł w Chmielniku w 1591 r. Prawie sto lat po jego śmierci, w 1684 r., z prasy drukarskiej w dalekim Amsterdamie wyszła, pisana po łacinie, biografia raciborzanina autorstwa Ch. Sandiusa. Stanowi ona osobliwy panegiryk na cześć Schomanna, który ukazany został jako bohater, odważnie szukający prawdziwych wartości.
Ewa Kozub z arch. miesięcznika Ziemia Raciborska
