Leszek urodził się prawdopodobnie między 1290 a 1292 r. jako jedyny męski potomek księcia raciborskiego Przemysła i Anny, księżniczki czerskiej. Po śmierci ojca w 1306 r. objął rządy przybierając tytuł „dux Rathiboriensis”. Niemniej jeszcze przez kilka lat opiekę nad młodym władcą sprawował jego stryj Mieszko, książę cieszyńsko-oświęcimski.
Wzorem ojca Leszek otaczał opieką poszczególne instytucje kościelne. 22 stycznia 1307 r. wystawił dokument potwierdzający wszystkie darowizny Przemysła na rzecz klasztoru dominikanek w Raciborzu, dołączając do tego trzy łany ziemi. Opatrzony pieczęciami Leszka i jego stryja Mieszka pergaminowy akt donacyjny zawiera również pierwszą pisemną wzmiankę o kaplicy św. Jana Chrzciciela na Ostrogu. W następnym roku książę darował raciborskim dominikankom wieś Kornowac. 24 grudnia 1308 r. uposażył także 10 grzywnami srebra (corocznie) prebendę przy kaplicy św. Tomasza Kantuaryjskiego na zamku w Raciborzu. Po wstąpieniu do klasztoru dominikanek jego siostry Eufemii (Ofki), Leszek ofiarował temuż klasztorowi, 9 kwietnia 1313 r., wieś Proszowiec z przyległościami, uwalniając posiadłość od wszelkich zobowiązań na rzecz dworu książęcego. Ponadto zobowiązał się, iż w przypadku swojej bezpotomnej śmierci wspomniany klasztor zyska dodatkowo wsie: Markowice, Lyski, Pogrzebień i Lubomię. Przy czynnym poparciu Leszka, w 1317 r., sfinalizowana została budowa w Raciborzu kościoła dominikanek p.w. św. Ducha. Świątynia ta, jeszcze w czasach jego panowania, została rozbudowana i ponownie konsekrowana w 1335 r.
Osobista pobożność i życzliwość względem Kościoła nie przeszkodziła księciu, jako jedynemu z Piastów górnośląskich, otwarcie sprzeciwić się, w 1320 r., papieżowi Janowi XXII, gdy ten pod pozorem reformy zamierzał zwiększyć kwotę naliczanego na rzecz Stolicy Apostolskiej tzw. świętopietrza. W odwecie papież obłożył całą diecezję wrocławską, w tym także Racibórz, interdyktem, zdjętym dopiero po licznych interwencjach.
Za rządów Leszka spotykamy w Raciborzu pierwsze ślady istnienia organizacji cechowych. Wzmiankowana jest także komora celna i mennica książęca. W 1318 r. Leszek potwierdził na wieczne czasy funkcjonowanie w stolicy księstwa prawa magdeburskiego. Liczba ludności Raciborza wynosiła w końcu jego panowania aż 2882 osoby, wyprzedzając pod tym względem takie miasta górnośląskie, jak: Opole, Koźle, Gliwice, Bytom, Cieszyn, Oświęcim, Rybnik i Żory.
Na uwagę zasługuje, prowadzona przez Leszka, aktywna polityka zagraniczna. W 1334 r. książę przyjął w zastaw od Władysława bytomskiego Koźle i Gliwice. Wcześniej, przed 27 marca 1315 r., wszedł w sojusz z Władysławem Łokietkiem, władcą Polski. Wiadomość znajdujemy na dokumencie tego ostatniego, w czasie gdy zawierał antybrandenburskie przymierze z: Danią, Szwecją i Norwegią. Do dziś kontrowersje historyków wzbudzają motywy, jakimi kierował się Leszek składając, 19 lutego 1327 r. w Opawie, hołd lenny królowi Czech Janowi Luksemburczykowi. Warto jednak pamiętać, że stało się to w przededniu wielkiej wyprawy Luksemburczyka na Polskę, a więc – jak słusznie zauważył Roman Grodecki – pod wpływem ogromnej polityczno-militarnej presji ze strony dworu praskiego. Składając hołd władca raciborski zyskał obietnicę, że w razie bezpotomnej śmierci będzie mógł swobodnie przekazać księstwo jednemu z wasali Korony Czeskiej.
Leszek ożenił się bardzo późno, przypuszczalnie w 40. roku życia. Wybranką serca była Agnieszka, córka księcia żagańskiego Henryka. Na przeszkodzie zawartego związku stały przepisy prawa kanonicznego, z powodu których książę zmuszony był wystarać się, 3 stycznia 1333 r., o papieską dyspensę.
Władca raciborski zmał w 1336 r. nie pozostawiwszy po sobie potomstwa. Zebrana w 1339 r. w Clermont (Francja) kapituła generalna zakonu dominikańskiego, wzmiankując śmierć „Lescone quondam duce Racubonensi”, poleciła jego duszę modlitwom całej społeczności zakonnej. Warto nadmienić, iż ze śląskich władców podobny zaszczyt przypadł tylko bohaterowi walk z Mongołami pod Legnicą (1241), Henrykowi Pobożnemu – obrońcy zagrożonego w tym regionie Europy chrześcijaństwa. Wraz ze śmiercią Leszka zeszła do grobu raciborska gałąź dynastii Piastów.
dr Norbert Mika
