Początki Raciborza giną w mrokach dziejów wczesnego średniowiecza. Gdy pojawia się po raz pierwszy na kartach kroniki tzw. Galla Anonima jest już grodem – castellum, czyli siedzibą kasztelana (1108 r.). Jak notuje źródło, mieszkańcy należącego wówczas do Moraw Raciborza, zostali zaskoczeni przez wojów księcia polskiego Bolesława Krzywoustego, którzy zajęli gród. Odtąd przez kilka wieków Racibórz pozostawał w granicach Polski piastowskiej. W okresie rozbicia dzielnicowego, prawdopodobnie w 1172 roku, gród nad Odrą awansował do rangi siedziby książęcej. Jako stolica udzielnego księstwa, Racibórz stał się atrakcyjnym miejscem dla osiedlających się tu rzemieślników oraz kupców. Na dokumencie z 1217 roku, wystawionym przez księcia opolskiego Kazimierza, odnaleźć możemy wzmiankę o dokonanej wcześniej lokacji miasta a także funkcjonowaniu na jego terenie prawa, niewątpliwie flamandzkiego. Racibórz zaczął przeżywać okres swojej wielkiej świetności jako najbardziej ludny ośrodek miejski w księstwie opolsko-raciborskim.
Powróćmy jednak do samej nazwy nadodrzańskiego grodu. W źródłach spotykamy wiele wariantów jej pisowni: Rattibor, Rathibor, Rathybor, Ratibar, Ratwar, Ratiboz, Ratiborz czy wreszcie współczesną Racibórz. Najbardziej jednak utrwaliła się na kartach kronik, roczników i dokumentów nazwa Ratibor. Tak zapisał ją m.in. wspomniany już Gall Anonim. Zdaniem fachowców możemy tutaj mówić o nazwie patronomicznej czyli wywodzącej się od imienia domniemanego założyciela. Imię Ratibor składa się z dwóch części: starosłowiańskiego rati (walczy, bije, zmaga się) i bor (wojownik żołnierz). Podobna jest geneza wielu innych imion słowiańskich: Czcibor, Sobiebor, Ratimir, Kazimir (czyli Kazimierz) itd. Jeżeli jednak chodzi o samo imię Ratibor lub jak chcą niektórzy Racibor znajdujemy je na kartach źródeł z terenów średniowiecznej Polski, Pomorza, Połabia, Czech, Moraw a nawet Rusi.
Trudno tutaj wysuwać hipotezy dotyczące narodowości legendarnego założyciela nadodrzańskiego grodu. Dość powiedzieć, że był to Słowianin mieszkający i działający na późniejszym pograniczu polsko-morawskim, czyli tzw. Goli – ziemi Golężyców. Zamieszkiwali oni południowe obszary Górnego Śląska (na zachód od Odry) a także tzw. Śląsk Opawski. Piszący w połowie XI wieku anonimowy skryba z Ratyzbony zwany Geografem Bawarskim, wzmiankując terytoria plemienne leżące na północ od rzeki Dunaj wymienia owych tajemniczych Golężyców jako plemię posiadające pięć grodów. Jednym z nich mógł być właśnie Racibórz choć brak na to bezpośrednich dowodów zapisanych w ówczesnych źródłach.
Pewnym świadectwem są jedynie zapiski w późniejszych dokumentach kancelarii książęcej w Raciborzu. Jedna z nich z 9 kwietnia 1306 r. mówi o położonej w pobliżu Raciborza naprzeciw Opawy Goli (Gola prope Rathybor versus Opaviam). Owa Gola, ziemia Golężyców to nic innego jak bezleśna kraina, golizna pozbawiona drzew, obszar rolniczy, zdolny wyżywić mieszkające na nim bogate plemię oraz ludność samego grodu Racibórz.
Norbert Mika
