Zapewne wielu raciborzan zna nazwisko Polko, chociażby z nazwy placu Adolfa Polko (Polkoplatz), dzisiejszego pl. Wolności, którą nosił od 1884 do 1934 roku. Adolf Heinrich Polko był człowiekiem wszechstronnym. Był przedsiębiorcą o rozległych zainteresowaniach. Ale w Raciborzu był znany przede wszystkim ze swojej różnorodnej „działalności społecznej” – jak byśmy dzisiaj powiedzieli – na rzecz miasta Raciborza i jego obywateli. Trzeba także podnieść, że większość działań, podejmowanych dla dobra miasta i jego mieszkańców, na ogół finansował z własnych środków.
Adolf Heinrich Polko urodził się 1 grudnia 1815 r. w niedalekim Kietrzu. Najwcześniejsza wiadomość o Adolfie Polko w Raciborzu pochodzi z 1836 roku, kiedy występuje wzmianka o „Sprit- und Likörfabrik A. H. Polko” (Fabryka Spirytusu i Likierów A. H. Polko). Mieściła się ona przy pl. Marcelego, obecnym pl. Długosza, w pobliżu baszty miejskiej. Dodajmy, że ta fabryka miała swoją siedzibę pod tą samą nazwą i w tym samym miejscu do 1945 roku. Z czasem zakład stał się największą wytwórnią acetylenu i alkoholu. Jej maksymalna produkcja wynosiła 2400 wiader czystego spirytusu rocznie (18.000 litrów). W 1822 roku Hergesell wybudował na Bosaczu fabrykę octu. Tę wytwórnię w 1860 r. wykupił Adolf Polko, wnet doprowadzając do produkcji 850.000 litrów octu rocznie.
Hermann Reiners prowadził w Bremie wytwórnię cygar. Ze względu na wprowadzenie ceł, produkcja w Bremie stała się nieopłacalna. Adolf Polko skłonił Reinersa do przeniesienia produkcji cygar do Raciborza, co nastąpiło w 1858 roku. Z czasem fabryka Reinersa stała się największą wytwórnią cygar na Śląsku. W 1913 roku firma miała 8 filii i zatrudniała 800 pracowników, w tym głównie kobiety i produkowała 100 milionów cygar wartości 4 milionów marek. Zabudowania fabryki H. Reinersa stoją do dzisiaj przy ul. Bosackiej, naroże Cygarowej.
Adolf Polko nie ograniczył swojej działalności do produkcji spirytusu i pochodnych. Był on także inicjatorem i założycielem „Oberschlesischer Kreditverein” (Górnośląskie Towarzystwo Kredytowe), którego dyrektorem był zresztą przez wiele lat. O znaczeniu tego banku kredytowego świadczy fakt, że w końcu nastąpiła fuzja Kreditvereinu z Deutsche Bank. Zaś Deutsche Bank był zaliczony do grupy największych wówczas „3-D-Banken”. Należały do niej: Deutsche Bank, Dresdner Bank i Dortmunder Bank.
W latach 1840-tych A. Polko wybudował sobie przy ówczesnych Górnych Wałach, dzisiejszej ul. Drzymały, między ul. Opawską a Sienkiewicza, willę. Był to parterowy budynek z wysoką suteryną i z wysokim poddaszem. Na parter prowadziły dwustronne schody, dochodzące do małego tarasu. Taras oddzielony był od strony chodnika piękną, kutą balustradą, z dwoma gazowymi latarniami po bokach. Portal umieszczono w ryzalicie, zwieńczonym dużym tympanonem z dekoracją roślinną i ukoronowaną dwoma filarami w stylu jońskim. Wokół całego budynku ciągnął się pod wysokim dachem szeroki fryz ze zdobieniami roślinnymi. Uderzające były bardzo duże, jak na ówczesne czasy, okna. Ta „Villa Polko” stanowiła niewątpliwie ozdobę ówczesnych Górnych Wałów. Spadkobiercy Adolfa Polko sprzedali willę w 1898 roku. Dom został rozebrany a w jego miejsce, jak również na sąsiednich parcelach, powstały trzypiętrowe mieszczańskie kamienice.
W 1870 roku Polko kupił od „doctoramedicinae” Carla Kratochwila za 6.800 talarów dom z apteką „Pod Łabędziem” przy końcu ul. Długiej.
Warto w tym miejscu zauważyć, że budynek ten najdłużej w historii Raciborza mieścił aptekę. Dopiero przed kilku laty aptekę zlikwidowano; obecnie prowadzona jest tam inna działalność.
Należy mieć na uwadze, że w chwili kupienia przez Adolfa Polkę budynku z apteką, sąsiadujący plac, który dzisiaj znamy jako pl. Wolności, był targowiskiem zwierzęcym. W związku z utworzeniem w Raciborzu Wyższego Sądu Krajowego dla Górnego Śląska, uznano za niestosowne utrzymywanie targu zwierzęcego w samym śródmieściu. Targ ten mieścił się bowiem na dzisiejszym pl. Długosza. W 1817 roku targowisko zwierzęce przeniesiono na plac u zbiegu dzisiejszych ul. Długiej (Lange Straße) i Wojska Polskiego (Zwingerstraße), zwanego „Zwingerplatz”, czyli pl. Międzymurza. Dodajmy, że w tym samym roku plac po targowisku wybrukowano i postawiono tam pomnik św. Jana Nepomucena.
Targ zwierzęcy urządzono jakby przed murami miejskimi, a dokładnie przed Bramą Wielką. W źródłach występuje ona także pod innymi nazwami: Mikołajska, ponieważ prowadziła do wsi u św. Mikołaja, Kozielska, Głubczycka czy Przedmiejska. Była to właściwie wieża z wysokimi prostokątnymi blankami i bramą, przez którą wjeżdżało się do miasta. Bramy miejskie stanowiły fragment fortyfikacji. Służyły ochronie miasta i jego mieszkańców. Spełniały też inną rolę. Można było przy nich pobierać cła i myta. Z urbarza z 1567 roku wynika, że od przywożonych do miasta towarów trzeba było wnosić opłaty. Poborem zajmowało się miasto, które część pieniędzy oddawało na zamek. Miejsce urządzenia targowiska było zatem bardzo dogodne, prowadziły tu do Raciborza trakty od strony Opola i Koźla, Głubczyc, Opawy i Krzanowic.
Król pruski Wilhelm I, w uznaniu szczególnych zasług w działalności gospodarczej, nadał Adolfowi Polko tytuł „radcy handlowego”.
W następnym odcinku omówimy „działalność społeczną” Adolfa Henryka Polko.
Paweł Newerla
Ilustracje pochodzą z domeny publicznej Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz ze zbiorów Henryka Sowika, któremu dziękujemy za ich udostępnienie, a także z zasobów autora.
