Bank Ludowy i Strzecha
9 stycznia 1900 roku Kair i Chartum otrzymały bezpośrednie połączenie kolejowe, a w Londynie wybuchła wielka epidemia grypy. Trzy dni później cesarz Niemiec i król Prus, Wilhelm II Hohenzollern oznajmił, że język niemiecki będzie naczelnym językiem w armii niemieckiej. Tego samego dnia do regestru sądowego w Raciborzu wpisano Bank Ludowy, dowód prężnej działalności polskich środowisk.
– Bank Ludowy w Raciborzu został na dniu 13 stycznia 1900 roku zapisany do regestru sądowego w Raciborzu i rozpoczyna niniejszem swą czynność. Bank Ludowy przyjmuje wkładki oszczędnościowe na książeczki, począwszy o 1 marki, i płaci od nich: po 3 procent za 3dnowem wypowiedzeniem, 3½ procenta miesięcznem a 4 procent za kwartalnem wypowiedzeniem. Bank Ludowy udziela pożyczek członkom po 5½ procent przy spłacie kwartalnej wynoszącej 1/10 pożyczki, po 6 procent przy mniejszej spłacie. Bank odbywa tymczasowo swą czynność w redakcyi „Nowin Raciborskich” w Raciborzu, przy ul. Panieńskiej (Jungfernstrasse) nr 13, a jest otwarty co wtorek i czwartek rano od godziny 9 do godziny 1 i po południu od godziny 2 do godziny 5. Zarząd Banku Ludowego tworzą: Siara, Eckert i Gatzka – głosił anons w Nowinach Raciborskich z 25 stycznia 1900 roku.
Na świecie i w Raciborzu doszło w tym czasie do szeregu ważkich wydarzeń. 1 stycznia w Niemczech weszły w życie kodeks cywilny i kodeks handlowy, 2 stycznia na ulicach Nowego Jorku pojawił się pierwszy elektryczny autobus, John Hay amerykański dyplomata ogłosił politykę otwartych drzwi dla handlu z Chinami, a w Chicago otwarto kanał łączący miasto z jeziorem Michigan (Chicago Drainage Canal). 4 stycznia rozpoczęły się strajki górników w Belgii (Liege) i w Niemczech, które później przerodziły się w rozruchy, a dzień później fizyk Henry Augustus Rowland z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa w Baltimore odkrył przyczynę magnetyzmu ziemskiego. 8 stycznia prezydent USA William McKinley wprowadził stan wojenny w Alasce, a 14 stycznia w Rzymie odbyła się premiera opery Tosca Giacomo Pucciniego. 16 stycznia USA zaakceptowały porozumienie angielsko-niemieckie z roku 1899, w którym Wielka Brytania wyrzekła się praw do zachodniej części wysp Samoa. 17 stycznia Indianie z plemienia Yaqui proklamowali niezależność od Meksyku, w Berlinie odbyła się premiera opery Kain Eugene d’Alberta, a 24 stycznia rozpoczęły się negocjacje pomiędzy Londynem a Pretorią w celu zakończenia wojny burskiej. 25 stycznia w Chinach następcą cesarza Guangxu mianowano 14-letniego księcia Pujuna, 26 stycznia rozpoczęła się konferencja lewicowych organizacji pod nazwą Ligi Pracy (The Labor League) w Sydney, a we Francji założono pierwsze liczniki telefoniczne.
Oświecony świat doby rewolucji przemysłowej pędził coraz bardziej do przodu. Racibórz, wówczas Ratibor w Rejencji Opolskiej, liczył 25.250 mieszkańców. W zdominowanym przez Niemców mieście prężnie rozwijał się polski ośrodek narodowy, drugi po bytomskim. Od 1889 roku ukazywały się Nowiny Raciborskie, a w 1891 roku dr Józef Rostek założył Towarzystwo Pomocy Naukowej dla polskiej, niezamożnej studiującej młodzieży. Działaniom tym patronowało powstałe w 1888 roku Towarzystwo Polsko-Górnośląskie. Jednym z jego liderów był Jan Eckert, redaktor Nowin Rac. oraz późniejszy członek zarządu Banku Ludowego. Kwitło polskie życie kulturalne. 27 stycznia Nowiny Raciborskie donosiły: – w niedzielę, dnia 4-go lutego, urządza Towarzystwo Polsko Górnoślązkie przedstawienie teatralne, o czym już dziś uprzedza się szanownych Rodaków z Raciborza i okolicy. Odegrany zostaną trzy komedyjki: „Dwóch głuchych” w 1 akcie, „Takich więcej” w 2 aktach i „Mosiek spekulant” w dwóch odsłonach.
XX wiek przyniósł zmianę granic administracyjnych Raciborza. Samodzielny byt w 1900 roku utracił Bosacz. Władze tej gminy, w toku negocjacji, uzgodniły szczegóły włączenia jej do miasta, co nastąpiło formalnie 1 maja. Raciborzowi przybyło dzięki temu 1033 mieszkańców części obecnej dzielnicy Ostróg, położonej wzdłuż ulicy Bosackiej. Bosacz był drugą po Nowych Zagrodach samodzielną wsią, która przyłączyła się do Raciborza. Odrębność zachowywał jeszcze Ostróg. Siedzibę musiał przez to zmienić tamtejszy obwód urzędowy. Przeniesiono go do obszaru dworskiego Ostróg, który w 1900 roku przemianowano na obszar dworski Zamek Racibórz (Gutsbezirk Schloss Ratibor).
Kolej zbliżyła miasto do nowoczesności. Pod koniec I połowy XIX wieku magistrat zabiegał, by linia Berlin-Wrocław-Racibórz-Wiedeń biegła blisko historycznego centrum. Tuż za średniowiecznymi murami wzniesiono okazały dworzec kolejowy. Wraz z koleją do Raciborza wkroczył wielki przemysł a za tym poszło zapotrzebowanie na robotników, których rekrutowano z pobliskich wsi. Była to w większości ludność polskojęzyczna.
15 maja 1900 roku, powołując się na Raciborski Kurier Górnośląski (Oberschlesischer Anzeiger), polskie Nowiny Raciborskie donosiły, że: – prace około budowy kolei drugorzędnej z Raciborza do Gliwic mają być w roku bieżącym prowadzone z takim pośpiechem, aby kolej jeszcze w tym roku dochodziła do Płoni. Połączenie tej kolei z koleją państwową nastąpi, skoro będzie ukończona budowa mostu przez Odrę, którego projekt jeszcze nie jest ostatecznie zatwierdzony. Ta ciekawa wzmianka dotyczy czynnej jeszcze w latach 90. XX wieku linii wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Wspomnianego w niej mostu co prawda nigdy nie zbudowano, ale kolej ta obsłużyła spory ruch towarowy i osobowy w kierunku górnośląskiej aglomeracji.
Skrzydła rozwijała finansjera. Świat potrzebował pieniędzy, zarówno wielcy jak i mali przedsiębiorcy oraz konsumenci. W siłę rosły banki. Tworzono stowarzyszenia kredytowe. – Determinowały go szeroko rozumiane przemiany gospodarcze oraz instytucjonalne (…). W sposób oczywisty zwiększały one zapotrzebowanie na kredyt obrotowy. Nie mogło być ono w pełni zaspokojone przez powstające od lat 70. XIX wieku banki akcyjne, które nie dysponowały ani rozbudowaną siecią oddziałów, ani nie były zainteresowane drobnymi kredytobiorcami. Sytuacja ta, wraz z odejściem przez państwo od wyznaczania maksymalnych stóp, stały się najistotniejszymi przesłankami rozwoju stowarzyszeń kredytowych, będących ponadto przejawem inicjatyw społecznych w skali lokalnej. Ich zasadniczym celem było dotarcie do klienteli średnio zamożnej i ubogiej[1].
Dostrzegli to liderzy polskich środowisk narodowych, którzy w styczniu 1900 r. doprowadzili do utworzenia Banku Ludowego w Raciborzu. Bank już w lutym rozpoczął działalność, a w jednym z numerów Nowin Raciborskich tak tłumaczono jego zadania: – Człowiek płaci kilka marek na wstępie (w naszym banku 3 marki), a ponadto zobowiązany jest płacić rocznie pewną sumę na udział (w naszej spółce rocznie co najmniej 6 mrk). Udział ten pozostaje jego własnością, ale płacić musi nam długo, aż nie osiągnie pewnej wyznaczonej wysokości (w naszej spółce 500 mrk). Od tego udziału członkowie otrzymują dywidendę, tj. część zysku przypadającą na sumę udziału. Udział ten jest nienaruszalny, póki członek należy do spółki i dopiero gdy dług swój spłacił i gdy z banku występuje, otrzymuje jako bardzo pożądaną zapomogę zebrany dotąd i dywidendami pomnożony udział. Zgromadzony kapitał pozwolił rozpocząć akcję kredytową wspartą lokatami.
Inicjatywa Cyryla Ratajskiego, Witolda Prądzyńskiego, Wincentego Siary, Jana Psoty, Jana Eckerta i Pawła Gatzki miała przed sobą okres dynamicznego rozwoju. Bank wszedł w skład Związku Spółdzielni Poznańskich, a potem Śląskiego Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych (powstał w 1907 roku). Podobnie jak wiele innych polskich instytucji udzielał kredytów na dogodniejszych warunkach niż oferowały niemieckie banki. Wypłacał też większe odsetki od lokat. Rósł fundusz udziałowy, rezerwowy i specjalny oraz kwoty udzielanych kredytów. – W 1919 roku fundusze rezerwowe banku wynosiły prawie 350.000 marek i były najwyższe ze wszystkich polskich instytucji bankowych w rejencji (fundusze opolskiego Banku Rolników wynosiły niespełna 30.000 marek). W roku 1920 raciborski Bank Ludowy miał 4194 deponentów, którzy powierzyli mu ponad 15 milionów marek. Ogromne były zasługi Banku Ludowego w podtrzymywaniu polskości na ziemi raciborskiej – podkreśla Paweł Newerla w swoich Dziejach Raciborza i jego dzielnic.
opr. Grzegorz Wawoczny
[1] Cecylia Leszczyńska, Łucja Lisiecka, Od banku pobożnego do banków państwowych i prywatnych. Banki w Polsce, ich rola ekonomiczna, społeczna i kulturowa, źródło: www.jazon.hist.uj.edu.pl
