Park pałacowy w Szylerzowicach

Krótkie dzieje pałacu

Pierwszy, renesansowy zamek w Szylerzowicach (CZES. ŠILHEŘOVICE, NIEM. SCHILLERSDORF) zbudowano tu w XVI wieku. Należał do panów z Wrbna. Budowlę wzmiankuje dokument z 1609 roku. W 1787 roku majętności przeszły we władanie Johanna Friedricha von Eichendorffa. Na początku XIX wieku kazał on wznieść nowy, trójskrzydłowy pałac z kaplicą, przenosząc się tu z Tworkowa. Do budowli przylegał park, w którym, oprócz dorodnych okazów drzew ozdobnych, rosły także drzewa owocowe. W pobliżu tylnej części zamku znajdował się ogród warzywny i sad owocowy.

W ogrodzie było kilka szklarni, w tym jedna, w której podobno rosły nawet ananasy. – Pewnego dnia poszliśmy wśród stada bażantów na spacer do parku. Przysłuchiwałem się pieśniom Wilhelma śpiewanym do gitary, na której grała nasza kuzynka (właściwie ciotka) Philippina hrabianka d’ Hoverden (interesująca znajomość) – wspominał poeta Joseph von Eichendorff, który z bratem Wilhelmem odwiedział wuja Joahanna w Szylerzowicach. W 1844 r. majętności nabył żydowski bankier z Wiednia, baron Salomon Mayer von Rothschild. Rodzina uczyniła pałac miejscem towarzyskich spotkań.

Historia pałacu

Głośne polowania

W okolicznych dobrach urządzano głośne polowania. Istniała tu największa ponoć w Europie bażanciarnia, a lokalna prasa rozpisywała się gęsto o gościach Rotschildów i liczbie zwierzyny na rozkładzie. W 1878 roku rozpoczęto przebudowę pałacu, nadając mu styl neobarokowy, zachowany do dziś. Z tarasu prowadzą dwubiegowe schody do alejki spacerowej, z której trawiasty stok doprowadza do stawu z fontanną i antyczną grupową rzeźbą w środku. W parku powstał pałacyk myśliwski zbudowany na wzór domku z piernika (dzisiaj służy jako restauracja), oranżeria, szklarnie, domki dozorców przy bramach wjazdowych ostrawskiej i bogumińskiej, mleczarnia oraz stajnia.

Pierwotny park został pomniejszony po II wojnie światowej do 86 hektarów. Znajdują się tu trzy stawy. Już w 1968 r. opracowano plany urządzenia tu pola golfowego, pierwszego w krajach demokracji ludowej. Pole to, mające 18 dołków na obszarze 50 ha, zostało oddane do użytku w 1970 r. W 1906 roku wybitny śląski przyrodnik, prof. Theodor Schube, wskazywał w swoim Waldbuch von Schlesien, na liczne okazy dendroflory w szylerzowickim parku. Wymienił m.in. rosnący tuż przed pałacem buk pospolity odmiany czerwonolistnej, Fagus sylvatica f. ‘Purpurea’ o obwodzie pnia 350 cm, ponadto sosny wejmutki, Pinus strobus L., jałowce, Juniperus sp., dęby (największy z pniem o obwodzie 523 cm) czy buki o obwodach od 360 cm do 380 cm.

Egzotyczna dendroflora

Szylerzowicki park pałacowy nie obfituje w egzotyczne gatunki dendroflory. Wśród zewidencjonowanych ponad 4000 drzew znajdziemy zaledwie kilka taksonów nie będących gatunkami rodzimymi. W żadnym wypadku nie jest to jednak strata, gdyż wartości przyrodniczych tego miejsca należy się dopatrywać w innych aspektach. Park zajmuje bardzo dużą powierzchnię 98 hektarów. Jest jednym z największych parków w Republice Czeskiej. Opisane elementy architektury w połączeniu z rozległymi trawnikami, oczkami wodnymi i rozsianymi fragmentami starodrzewia tworzą przemyślaną, naturalistyczną kompozycję. Miejsce to można śmiało porównywać z najpiękniejszymi parkami utrzymanymi w stylu angielskim w Europie.

Wśród wiekowych, stuletnich i starszych drzew rosnących w parku w Szylerzowicach znajdziemy przede wszystkim te same długowieczne gatunki, które opisywaliśmy już w pozostałych parkach. Są to dąb szypułkowy, Quercus robur L., lipa drobnolistna, Tilia cordata Mill., klon jawor, Acer pseudoplatanus L. czy buk pospolity, Fagus sylvatica L. Warto jednak nadmienić kilka gatunków obcego pochodzenia, stanowiących osobliwość wśród parkowych zadrzewień.

W otoczeniu Mleczarni rośnie cypryśnik błotny, Taxodium distichum (L.) Rich. To iglaste drzewo osiąga w swojej ojczyźnie, czyli w Ameryce Północnej, nawet 50 m wysokości i rośnie na terenach zalewowych wzdłuż wybrzeży Atlantyku. Ze względu na naturalne bagienne środowisko występowania gatunku, cypryśnik błotny może wykształcać  tzw. pneumatofory. Są to specjalne korzenie służące drzewu do oddychania. Wystają one pionowo nad ziemię i są wewnątrz puste. Podobnie jak u modrzewia, cypryśnik zrzuca igły na zimę. Szyszki są wyjątkowo małe, o wielkości 2 -3 cm i mają kulisty kształt. Dorodne egzemplarze cypryśnika wyglądają bardzo dekoracyjnie ze względu na jasnozielony kolor igieł, które są delikatne i miękkie w dotyku.

Sosny wejmutki

We wschodniej części parku rosną, również północnoamerykańskie,  sosny wejmutki, Pinus strobus L. i choina kanadyjska, Tsuga canadensis (L.) Carriere. Oba te gatunki są zimozielone. Choina kanadyjska wykształca piękne, malownicze korony, z szeroko rozpostartymi, przewisającymi gałązkami. Zarówno gałązki, jak i igły są delikatne. Drzewa te rosną dobrze w miejscach z korzystnym mikroklimatem, najlepiej w pobliżu zbiorników wody. Taka sytuacja ma miejsce właśnie w Szylerzowicach. Przy Fontannie Neptuna ponad skupiskiem drzew liściastych góruje jodła wpaniała, Abies magnifica A. Murray, rosnąca naturalnie w USA w Górach Kaskadowych i Sierra Nevada. Ten gatunek to prawdziwa rzadkość w nasadzeniach parkowych naszej części Europy. Przedstawiciele jodły wspaniałej mogą w swoim naturalnym środowisku osiągnąć imponującą wysokość ponad 70 metrów.

Liściaste drzewa egzotyczne rosnące w pałacowym parku są reprezentowane przez taksony, o których była już mowa, ponieważ rosną one również w innych opisywanych w tym wydawnictwie parkach. Są to miłorząb dwuklapowy, Ginkgo biloba L., platan klonolistny, Platanus x hispanica  Mill. ex Munchh. ‘Acerifolia’ i tulipanowiec amerykański, Liriodendron tulipifera L. Potężny egzemplarz tulipanowca rośnie przy południowym skrzydle zamku, miłorząb rośnie przy północnym skrzydle zamku, natomiast platany klonolistne tworzą aleję prowadzącą do Pałacyku myśliwskiego i składa się na nią 9 drzew tego gatunku.

Unikalny buk

 Niezwykłą ciekawostką dendroflory parku jest rosnący w pobliżu Pałacyku myśliwskiego buk pospolity odmiany strzępolistnej, Fagus sylvatica L. f. ‘Laciniata’. Liście tej odmiany mają zupełnie inny kształt niż liście typowego buka, ponieważ brzegi blaszki liściowej są powcinane. Buk pospolity jednak, w odróżnieniu od wspomnianych pozostałych gatunków liściastych, jest drzewem rodzimym. W parku w Szylerzowicach rośnie jeszcze jedna odmiana buka pospolitego o purpurowych liściach, Fagus sylvatica L. f. ‘Purpurea’ . Drzewa tej odmiany tworzą obramowanie oczka wodnego widocznego z Pałacyku myśliwskiego wraz z egzemplarzami jodły kaukaskiej, Abies nordmanniana (Steven) Spach. Ten gatunek jodły jest podobny do naszej krajowej jodły pospolitej, Abies alba Mill., jednak jego ojczyzną jest zachodni Kaukaz i północno-wschodnia Anatolia. Dawniej była to często sadzona jodła ze względu na dużą wytrzymałość na mrozy i dekoracyjne, ciemnego koloru korony.

Park pałacowy w Szylerzowicach jest ujęty w państwowym rejestrze zabytków kultury Republiki Czeskiej. Wraz z otaczającymi go od południa trzema alejami zbudowanymi z lip drobnolistnych z niewielkim udziałem dębu szypułkowego został również objęty ochroną prawną w ramach sieci Natura 2000. Powodem tego jest występowanie na tym obszarze chrząszcza pachnicy dębowej, Osmoderma eremita. Ten owad to gatunek bardzo nieliczny i ginący na terenie Unii Europejskiej ze względu na swój specyficzny tryb życia. Zasiedla wyłącznie stare nasłonecznione drzewa z dużymi dziuplami, a dorosłe osobniki rzadko opuszczają rodzimą dziuplę. Potrafi latać wyłącznie na krótkie odległości. Z tych powodów wycinanie starych drzew prowadzi do zaniku populacji pachnicy. Z dziupli drzew zasiedlonych przez pachnicę można poczuć specyficzny zapach piżma, a jednoznacznym znakiem rozpoznawczym jest obecność charakterystycznych odchodów w ściółce dziupli.

Grzegorz Wawoczny (część historyczna), Elżbieta Skrzymowska (część przyrodnicza), zdjęcia współczesne Adam Fichna, © Gmina
Krzyżanowice