Na podstawie raportów amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA) przedstawiamy kolejny raport: nr 4948 z 11 czerwca 1954 roku noszący tytuł:
Wojenne zniszczenia i odbudowa Raciborza — Cegły z ruin wojennych idą na odbudowę Warszawy
Autorką informacji jest 50-letnia mieszkanka Krzanowic, która ze swoim mężem w listopadzie 1953 roku wyemigrowała do Niemiec Zachodnich. Wielokrotnie była w Raciborzu korzystając z kolei.
„Racibórz jest dziś miastem ruin; walki w ostatniej fazie II wojny światowej zniszczyły miasto. Od czasów wojny minęło 9 lat, lecz odbudowa posuwa się powoli. Wręcz przeciwnie wiele ruin zniesiono a cegły odtransportowano na odbudowę Warszawy.”
„Najbardziej ucierpiało śródmieście. Uprzątnięto wprawdzie gruzy aż do chodników, ale rzadko odbudowano jakiś dom. Gdzieniegdzie urządzono na miejscu domów trawniki. W mieście wszędzie jest robactwa, a plagą są szczury.”
Plac Targowy
„W Śródmieściu znajduje się prostokątny Rynek, przy którym z jednej strony stoi Kościół Mariacki oraz Kościół Dominikanów a między tymi dwoma kościołami wypalony ratusz, do którego odbudowy nie zrobiono jeszcze nic. Przeciwległy front jest odbudowany. W dawnym sklepie obuwia ‘Tack’ umieszczono dom towarowy. Z uruchomieniem domu towarowego nie odczekano aż ściany wyschną, na skutek czego wiele towarów się zniszczyło. Za sądem powstały również dwa nowe budynki.”
Mosty
„Podczas walk o Racibórz zniszczono wszystkie mosty odrzańskie. Sowieci wybudowali prowizorycznie most kolejowy przez Odrę w kierunku na Markowice. Władze polskie odbudowały później most zamkowy w starym stylu. Te dwa mosty są jedynym przejściem przez starą Odrę, podczas gdy na płynącej w odległości kilku kilometrów nowej Odry nie uruchomiono jeszcze żadnego mostu.”
„Chcąc się dostać przez Odrę do Nędzy odległej o 12 km trzeba jechać do 65 km oddalonego Koźla. Dawniej można było się dostać do Nędzy bezpośrednio.”
Chcemy przedstawić także kolejny raport nr 5769 z dnia 15 lipca 1955 r. zatytułowany: Powojenna odbudowa Raciborza
Raport jest oparty na informacji szpiegowskiej przekazanej z Londynu. I tu komentator CIA zarzuca istnienie w raporcie szeregu błędów. Kwestionuje się istnienie Fabryki Płyt Budowlanych [chodzi tu zapewne o Raciborskie Zakłady Betoniarskie i Żelbetowe przy ul. Stalowej – PN ]. Komentator prostuje także, że fabryka czekolady mieści się przy ul. 3 Maja, a nie przy ul. Czekoladowej.
„Racibórz już przed wojną był bardzo rozwiniętym ośrodkiem przemysłowym. Wojna poczyniła w nim wielkie zniszczenia, które są dopiero w odbudowie. Centrum miasta, naokoło Rynku, legło w ruinach; z innych dzielnic największym zniszczeniom uległa dzielnica wschodnia. Kilka ważnych fabryk zostało spalonych. Następnie przybyły do Raciborza armia rosyjska, aby dopełnić dzieła zniszczenia przez demontowanie i odsyłanie do Rosji wartościowego ekwipunku fabrycznego.”
„Racibórz zamieszkały był przed wojną w dużym procencie przez ludność śląską, która po wojnie pozostała na miejscu i stanowi obecnie około 80 % całej ludności. Ogólna cyfra mieszkańców jednak spadła znacznie, bo do około 30 tysięcy w porównaniu z przedwojenną cyfrą ok. 56 tysięcy. Przypisać to należy oczywiście wielkim zniszczeniom w mieście.”
„Reżim przeprowadza odbudowę Raciborza, zaczynając oczywiście od fabryk. Odbudowa została przyspieszona w ostatnich kilka latach, ze względu na duże inwestycje przemysłowe, poczynione w Raciborzu w ramach Planu Sześcioletniego. Rekonstrukcja zrujnowanego centrum postępuje dosyć szybko naprzód.”
Fabryki w Raciborzu
„Zakłady Wytwórcze Elektrod Węglowych im. 1 Maja [chodzi o obecne przedsiębiorstwo ‘Tokai COBEX’ – PN], wraz z należącą do nich fabryką ‘Carbon’ są największą fabryką raciborską. Plan Sześcioletni przewidział duże kredyty na ich rozbudowę.”
„Poza tym w ramach tegoż Planu uruchomione zostały w Raciborzu następujące fabryki:”
„Fabryka urządzeń mechanicznych (na terenie przedwojennej fabryki niemieckiej Kopelny Hueckel), produkująca obrabiarki.” [informacja jest nieścisła. Hueckel produkował kapelusze i wielopiętrowy budynek fabryczny został objęty przez cukrownię – PN].
„Zakłady Budowy Urządzeń Kotlarsko–Mechanicznych [chodzi o ówczesną ‘Fabrykę Urządzeń Technicznych’, obecną ‘Fabrykę Kotłów’ – PN] stworzone w południowej dzielnicy miasta. Budowa rozpoczęta została w roku 1950. Fabryka posiadać ma cztery hale produkcyjne, z których jedna wykończona była w roku 1954, oraz własną walcownię i odlewnię. Produkcja obejmować będzie kotły wodnorurkowe. W tej chwili są już w produkcji kotły mniejsze, rozmiarów 2×3 metry. Ilość robotników, zatrudnionych w chwili obecnej przy produkcji oraz przy budowie nowych hal, wynosi około tysiąca.”
„Fabryka wyrobów skórzanych – odbudowana została w roku 1952 i zatrudnia obecnie ok. 500 pracowników. Fabryka wytwarza luksusową galanterię skórzaną, jak damskie torebki i paski, teczki itp. Produkcja idzie głównie na eksport [Chodzi zapewne o Spółdzielnię Galanteryjno-Skórzaną – PN].”
„Poza tym istnieją w Raciborzu następujące fabryki:
Fabryka tytoniu, odbudowana po zniszczeniach wojennych, zatrudnia ok. 500 robotników.
Fabryka płyt budowlanych [nie było w Raciborzu takiej fabryki, chodziło zapewne o Raciborskie Zakłady Betoniarskie i Żelbetowe – PN].
Fabryka mydła [Raciborska Fabryka Mydła przy ul. Londzina i ul. Stalowej – PN].
Fabryka czekolady przy ul. Czekoladowej [jak słusznie zauważył komentator CIA, fabryka mieściła się przy ul. 3 Maja, później nazwanej ul. Hanki Sawickiej, a obecnie Podwale, nazywała się ‘Fabryka Cukrów i Czekolady ›Ślązak‹’ – PN].
Fabryka konserw owocowych (marmolady),
Dwa tartaki,
Dwie cegielnie (ul. Raciborska),
Browar,
Gorzelnia,
Młyn mechaniczny.”
„Przedwojenna fabryka Gentz und Hegenscheidt nie została odbudowana; w jej budynkach znajduje się obecnie Centrala Odpadków Użytkowych” [były to dwa odrębne przedsiębiorstwa: ‘Ganz & Sp. ›Danubius‹’ oraz ‘Wilhelm Hegenscheidt’ – PN].”
„W Raciborzu istnieje także duża cukrownia, jedna z największych na Śląsku, która jest jednocześnie centralą dla dwóch innych, mniejszych cukrowni w okolicy. Dawna fabryka cukierków Solich, która nie została odbudowana, służy obecnie jako skład cukrowni” [Fabryka Cukierków Solich mieściła się w nadal istniejącym budynku fabrycznym przy ul. Staszica – PN].”
„Inna nieodbudowana fabryka – dawniej tłuszczów roślinnych (Ceres) – obrócona została na skład surowych skór” [Informator/ka wyciągnęła błędny wniosek z nazwy ‘Ceres’, jak nazywał się tłuszcz roślinny. Spółka Akcyjna ‘Ceres’ na Dębiczu wytwarzała produkty chemiczne, jak nawozy sztuczne i kleje – PN].”
Projekt kanału Odra–Dunaj
„Ważne znaczenie dla rozwoju miasta mogłoby mieć zrealizowanie przedwojennego projektu wybudowania kanału, łączącego systemy wodne Odry i Dunaju. Budowę tego kanału rozpoczęto właśnie obok miasta Raciborza i zdołano już przeprowadzić prace nad skrótem wodnym, szerokości ok. 50 metrów, na wschód od miasta” [Należy zauważyć, że publikacje na temat budowy kanału ‘Ulga’ wskazują jedynie, że miał on przejąć nadmiar wody przy powodziach, aby uniknąć podtopień. Nie wspominają natomiast źródła o tym, że chodzi o fragment kanału Odra–Dunaj. Informator zapewne wymyślił sprawę – PN].”
„Wybuch wojny przerwał te roboty, ale do projektu powrócono po wojnie i rozmowy między Polska a Czechosłowacją na temat konstrukcji kanału były już dość daleko zaawansowane, kiedy z moskiewskiej centrali nadeszły instrukcje, iż projekt ma być na razie odłożony. W rezultacie rozmowy zostały natychmiast przerwane.”
„Projekt jednak ma podobno ujrzeć światło dzienne w najbliższym czasie. Mówi się o tym, że następny plan gospodarczy Polskim a przewidzieć kredyty na budowę tej drogi wodnej, która może mieć duże znaczenie komunikacyjne.”
Paweł Newerla
