Na podstawie raportów amerykańskiej Centralnej Agencji Wydawniczej (CIA) chcemy dziś przedstawić sprawozdanie nr 5768 z 15 lipca 1955 roku pod ogólnym tytułem
Raport o Raciborzu
Są to informacje szpiegowskie otrzymane z Londynu. W komentarzu oceniającym informacje znajduje się szereg sprostowań. Uważa się, że szkoła pedagogiczna jest raczej liceum, a nie instytutem. Wątpliwości budzi podana liczba więźniów w Zakładzie Karnym, którą dotychczas oceniano na 1.000 do 4.000. Wyjaśnia się, że w przypadku „zakładu – szkoły poprawczej” chodzi o Państwowy Zakład Wychowawczy, który mieścił się przy ul. Wojska Polskiego, obok Sądu [wówczas ul. Marszałka Stalina – kom. PN]. Na podstawie książki telefonicznej prostuje się, że kino „Bałtyk” mieści się przy ul. Londzina, a nie przy ul. Długiej. Komentator nie może zlokalizować restauracji „Wypoczynek” [mieściła się przy ul. Londzina 2] ale przypuszcza, że jest identyczna z lokalem „Zacisze” [taka restauracja działała przy ul. Karola Miarki, naroże ul. Kasprowicza – PN].
Urzędy w Raciborzu
„Według raportu Racibórz jest stolicą powiatu i siedzibą Powiatowej oraz Miejskiej Rady Narodowej. Ze względu na położenie blisko granicy, Powiatowa Rada wydaje przepustki do ‘strefy przygranicznej’”.
„Racibórz ma wszystkie instytucje i urzędy właściwe dla miasta powiatowego: dwustopniowe urzędy milicji [Milicji Obywatelskiej – kom. PN] oraz UB [Urząd Bezpieczeństwa – PN], sądy, komitety partyjne i Związek Młodzieży Polskiej. Ta ostatnia organizacja ma własny nowy dom przy ul. Stalina [obecnie ul. Wojska Polskiego – PN]”.
„W mieście jest duże więzienie, które słynie jako „bardzo przykre i surowe”. Przebywa w nim około 4.500 więźniów, łącznie z licznym oddziałem kobiecym. Są to „skazańcy, odbywający długoterminowe wyroki za przestępstwa natury politycznej”. Więźniowie muszą pracować w warsztatach, które zostały zorganizowane w obrębie więzienia. Istnieje tam duży warsztat stolarski, w którym wyrabiane są drewniane skrzynki do amunicji. Kobiety pracują przeważnie w zakładzie krawieckim. Komendantem tego więzienia jest podobno Rosjanin.”
„Oprócz więzienia w Raciborzu istnieje duży zakład — szkoła poprawcza dla młodzieży męskiej.”
Urządzenia wojskowe
„Przedwojenne koszary w Raciborzu służyły dawniej kawalerii. Obecnie są zajęte przez Wojska Ochrony Pogranicza. O ile wiadomo, jest to jedyna jednostka wojskowa, stacjonująca w Raciborzu. Jej obecność jest tłumaczona bliskością granicy. Jednostka kontroluje cały odcinek granicy powiatu raciborskiego.”
„Pod miastem w odległości 6 kilometrów w kierunku południowo-zachodnim znajduje się lotnisko wojskowe BOJANÓW. Do roku 1948 stacjonowała tam sowiecka jednostka lotnicza. Od tej pory nie obserwuje się na lotnisku żadnej poważniejszej działalności. Zdaje się, że nie jest ono obecnie używane.”
Szkoły i instytucje kulturalne
Według raportu w Raciborzu istnieją następujące ważniejsze szkoły:
„Instytut Pedagogiczny [chodzi o Liceum Pedagogiczne na ówczesnej ul. Daszyńskiego, obecnie ul. Opawska – PN], którego uczniowie mieszkają w internacie, urządzonym naprzeciwko Instytutu.”
„Gimnazjum Handlowo-Przemysłowe przy ulicy Długiej [powinno być: przy ul. Gimnazjalnej – PN].”
„Szkoła Zawodowa przy ul. Armii Czerwonej [wg mojej wiedzy w Raciborzu nie było ul. Armii Czerwonej, chodzi o ówczesną ul. Roosevelta, później ul. Małgorzaty Fornalskiej, obecnie ul. Wileńska – PN].”
„W miejscowym zamku urządzone zostało muzeum regionalne [muzeum od 1945 r. mieściło się na ul. Gimnazjalnej 1 – PN].”
„W dawnym „Deutsches Haus” [Dom Niemiecki] znajduje się obecnie Dom Kultury, zarządzany przez miejscowy zarząd Związków Zawodowych; jest tam sala teatralna, używana na przedstawienia grup amatorskich oraz przyjezdnych.”
„Racibórz posiada stosunkowo dużą ilość urządzeń sportowych, pozostałych z czasów niemieckich. Istnieją tam trzy stadiony sportowe, z których jeden oddany został do dyspozycji klubu sportowego robotników miejscowej cukrowni. Jeden basen pływacki i drugi basen – kryty (na rogu ulicy Klasztornej) [i ul. Marszałka Stalina, obecnej ul. Wojska Polskiego – PN] oraz duża hala gimnastyczna (ul. Rokossowskiego) [w Raciborzu nie było ul. Rokossowskiego. Chodzi zapewne o halę gimnastyczną Zespołu Szkół Budowlanych i Rzemiosł przy obecnej ul. Wileńskiej – PN].”
W mieście istnieje kino „Bałtyk” przy ul. Długiej [zwracamy uwagę, że komentator sprostował, iż kino mieści się przy ul. Londzina – PN]. Najpopularniejsze restauracje to Restauracja Miejska przy Rynku oraz „Wypoczynek” [ta restauracja, nazwana później „Turystyczna” mieściła się przy ul. Londzina 2 – PN].”
Sieć komunikacyjna
„Urządzenia i drogi komunikacyjne w Raciborzu uległy dużym zniszczeniom w ostatniej fazie wojny. Częściowo zostały już naprawione. Na miejsce dwóch zniszczonych mostów kolejowych (na Odrze i na tzw. „Nowej Odrze”) istnieją w tej chwili mosty prowizoryczne. Główny dworzec kolejowy (przy ul. Dworcowej) został odrestaurowany, ale sama ulica, biegnąca w kierunku centrum miasta, nosi dotąd ślady wojny w formie zrujnowanych domów mieszkalnych. Linie kolejki wąskotorowej, które biegły od Raciborza w kierunku przedwojennej granicy niemiecko-polskiej, są w stanie wielkiego zniszczenia [wiadomo, że ta linia kolejowa biegła dalej do Markowic i Gliwic a od 1941 r. – w związku z budowaniem kanału „Ulga” – odcinek do miasta był nieczynny – PN]. Dworzec kolejki wąskotorowej został poważnie uszkodzony i jest obecnie nieczynny. [Dworzec mieścił się na Płoni przy obecnej ul. Sudeckiej – PN].”
„Racibórz jest połączony liniami autobusowymi PKS z Katowicami, Rybnikiem, Koźlem i Gliwicami.”
„Oprócz prowizorycznych mostów kolejowych istnieją w Raciborzu cztery mosty drogowe: dwa na „Nowej Odrze” na szosach wiodących do Katowic i Rybnika oraz dwa na samej Odrze – w tym jeden prowizoryczny, wybudowany w miejsce poprzednio istniejącego mostu, wysadzonego w powietrze podczas wojny.”
„Obok mostu kolejowego na Odrze znajduje się nieduża przystań rzeczna. do której zawijają kursujące po rzece barki. Są tam urządzenia do wyładowywania barek.”
„Naprzeciwko stacji głównej znajduje się hotel, prowadzony przez dyrekcję kolei dla personelu kolejowego.”
Paweł Newerla
