Po przedstawieniu dziejów mostów przez Odrę na terenie miasta, warto wspomnieć o innych na terenie powiatu. Kiedyś, do 1945 roku, było ich aż sześć. Dzisiaj mamy ich tyle samo, z tym że po wojnie jednego z nich nie odbudowano (most ciechowicki). Zbudowano za to nowy most graniczny z Chałupek do Bogumina. W dół Odry od Raciborza do 1945 był most ciechowicki, którego historię pokrótce omówię osobno, a w górę Odry, na południe od miasta do granicy z Czechami było aż 5 mostów. Ich dzieje przedstawię w tym artykule i następnym. W tym artykule będzie tylko o dwóch mostach granicznych.
W sumie, nie licząc mostów przez kanał Ulga, w powiecie raciborskim było do 1945 roku 9 mostów: 3 kolejowe i 6 drogowych. W górę Odry było 5 mostów, a 4 z nich do 1921 roku miały coś wspólnego. Jeden z mostów kolejowych i 3 mosty drogowe miały identyczną konstrukcję i wygląd, a możliwe że także drugi most kolejowy miał podobną konstrukcję i wygląd, ale nie ma zdjęć, które pokazywałyby go w całości.
Zdjęć tych mostów zachowało się niewiele, przez co badanie podobieństwa w ich wyglądzie przysparza dzisiaj wiele problemów. Do czasu wysadzenia przęseł trzech mostów w czasie III powstania śląskiego w 1921 roku, wszystkie te mosty były trzyprzęsłowe z dwoma kamiennymi filarami. Miały po trzy stalowe łukowate przęsła. Różniły się tylko wymiarami długości przęseł. Były to mosty żelazne kratownicowe łukowate. Te łukowate konstrukcje naprężające nazywały się Schwedler-Träger (belka Szwedlera), od nazwiska konstruktora. Płyta mostu z jezdnią była stalową kratownicą na którą położono drewniane belki, a na tych układano nawierzchnię jezdni. Na dwóch mostach drogowych była ona tylko utwardzona. Jedynie na moście z Chałupek do Starego Bogumina położono betonową płytę jezdni. Na mostach kolejowych na kratownicy położone były podkłady i na nich szyny. Współcześnie tylko na moście granicznym Chałupki-Stary Bogumin, po polskiej stronie, zachowały się dwa przęsła z belkami Szwedlera.
Most kolejowy cesarza Ferdynanda I
Najdalej od Raciborza w górę biegu Odry, pomiędzy Chałupkami i Starym Boguminem, był most kolejowy im. cesarza Ferdynanda I. Kasier-Ferdinand-Eisenbahnbrücke był największym mostem na całej linii Wilhelmsbahn z Kędzierzyna przez Racibórz do Nowego Bogumina (Oderberg). Jego budowa w 1847 roku sfinansowana została w połowie przez Kaiser-Ferdinand Nordbahn Gesellschaft.
Odcinek Wilhelmsbahn z Chałupek do Nowego Bogumina otwarto 1 września 1847 roku. Most miał 236,5 m długości, 8,6 m wysokości i posiadał 12 przęseł i 11 filarów (co do liczby przęseł i filarów mam wątpliwości – na mapie z 1902 roku most ma 7 filarów i 8 przęseł). Był mostem z żeliwną kratownicą osadzoną na kamiennych filarach, ale ze względów strategicznych (Austriacy obawiali się pruskiego ataku przez most) było na nim tylko miejsce na jeden tor. W czasie wojny prusko-austriackiej w 1866 roku Prusacy wysadzili filar i dwa przęsła mostu, ale już w sierpniu 1867 roku został on odbudowany.
Dopiero w 1909 roku zbudowano nowy trzyprzęsłowy most z dwoma torami. Właściwie to były dwa jednotorowe mosty postawione obok siebie na wspólnych filarach. O jego konstrukcji nic nie wiadomo. Nie ma zdjęć, które pokazywałyby most w całości. Z fragmentu zdjęcia z 1938 roku można przypuszczać, że także ten most miał łukowate przęsła. Z wyglądu przypominał inne mosty przez Odrę w powiecie raciborskim. Miał tylko więcej tych łukowatych belek – 12, po 6 na każdy jednotorowy most i po 4 na przęsło.
W ostatnich dniach sierpnia 1939 roku polscy saperzy wysadzili ten most. Odbudowano go, ale nic o tej odbudowie nie wiadomo ani też w jaka była jego konstrukcja. W końcu II wojny światowej, 1 maja 1945 roku o godzinie 1:30 w nocy, most wysadzili niemieccy saperzy. Miało to opóźnić przejście Armii Czerwonej przez Odrę i do Bogumina. Na nic się to zdało. O 3:15 wojska sowieckie sforsowały Odrę i zaczęły zajmowanie Bogumina.
Po wojnie na ocalałych filarach zbudowano most prowizoryczny. W 1956 roku most odbudowano, ale ma on inną konstrukcję. Środkowe przęsło, to nad korytem Odry, ma dwie stalowe kratownice w formie trapezu wsparte na dwóch filarach. Przęsło mostu po polskiej stronie zastąpiono dwoma stalowymi dwuprzęsłowymi ramownicami, zaś po stronie czeskiej dwoma trzyprzęsłowymi mostami żelbetowymi. Na moście pozostał jego podział na jednotorowe mosty na wspólnych filarach. W czasie powodzi w 1997 roku jedno z żelbetowych przęseł po czeskiej stronie się złamało w połowie, ale wkrótce je odbudowano.
Most drogowy cesarza Franciszka Józefa I
Między Chałupkami (dawniej Annaberg) w pobliżu pałacu Burg Neuhaus żydowskich bankierów z rodu von Rothschild w Preußisch Oderberg (Stary Dwór, część Chałupek) a Starym Boguminem był też most drogowy im. cesarza Franciszka Józefa I (Kaiser Franz Josefs Jubiläums-Brücke – most jubileuszowy cesarza Franciska Józefa). Jego dzieje na „Ziemia Raciborska.pl” przedstawił Grzegorz Wawoczny w artykule „Górna Odra dla odkrywców. Most cesarza Franciszka”, a Kamil Kotas w trzytomowej historii Chałupek. Przed jego budową od średniowiecza do 1837 roku był tam most drewniany. Z braku funduszy na budowę nowego zastąpiono go promem. Po zbudowaniu mostu kolejowego w 1847 roku piesi przechodzili na drugą stronę Odry głównie przez ten most i prom utracił znaczenie.
W latach 1898-1899 zbudowano, kosztem 118.574 koron, trzyprzęsłowy most z łukowatymi belkami Szwedlera o długości 142 metrów i szerokości 7 metrów. Przęsła miały rozpiętość po 47 metrów a prześwity pomiędzy filarami oraz przyczółkami miały po ok. 45 metrów. Od innych mostów tej konstrukcji wyróżniały go ozdobna secesyjna stalowa rama z napisem „Kaiser Franz Josefs Jubiläums-Brücke“ i pionowe belki odciążające z okrągłymi otworami oraz murowane budki austro-węgierskiej straży granicznej na przyczółku starobogumińskim. Jezdnia na moście miała 6 metrów szerokości i była betonowa. Dwa przęsła zbudowała strona niemiecka, a jedno strona austriacka. Do 1918 roku było na nim przejście graniczne między Niemcami i Austro-Węgrami, a do października 1938 na moście było niemiecko-czechosłowackie przejście graniczne. Od zajęcia Zaolzia przez Polskę w październiku 1938 roku do sierpnia 1939 roku było tam niemiecko-polskie przejście graniczne. Po wojnie, do 1.01.1993 roku, było tam polsko-czechosłowackie przejście graniczne i do 21.12.2007 roku polsko-czeskie przejście graniczne.
W 1923 roku Czesi nadali mostowi nowego patrona. Został nim czeski historyk František Palacký (Františka Palackého most). Jeszcze przed atakiem Niemiec na Polskę, 1 września 1939 roku, w końcu sierpnia Polacy wysadzili most. Jednostki Straży Granicznej przy wszystkich mostach przez Odrę latem 1939 roku wzmocniono przeszkolonymi minerami i wyposażono ich po 100 kg trotylu. Wysadzono wtedy 5 mostów przez Odrę na granicy powiatu raciborskiego.
Później przeprawę do Starego Bogumina odbudowano, ale nie wiadomo nic o tym. To chyba wtedy zastąpiono zniszczone stalowe przęsło żelbetowym dwuprzęsłowym mostem. W nocy 1 maja 1945 roku o godzinie 2 niemieccy saperzy wysadzili tą nową część mostu. Zniszczone przęsła Czesi odbudowali jako dwuprzęsłowy żelbetowy most z filarem w korycie Odry. Most jest od tej odbudowy albo tej z 1939/1940 czteroprzęsłowy. W czasie powodzi w lipcu 1997 roku most i drogi dojazdowe do niego zostały uszkodzone i most zamknięto dla ruchu samochodów ciężarowych. W latach 2004-2005 pomiędzy tym mostem i mostem kolejowym, ok. 10 metrów obok tego, zbudowano nowy most graniczny. Oddano go do użytku w styczniu 2007 roku. Do 21.12.2007 także na tym moście przeprowadzano kontrole graniczne. Stary most po oddaniu do użytku nowego został zamknięty i poddano go remontowi. Odbudowano też drogi dojazdowe do niego. 23 listopada 2009 roku most oddano ponownie do użytku, ale ograniczono przejazd do ruchu jednośladów. Dzisiaj most spełnia raczej rolę kładki dla pieszych i rowerzystów.
Oprac. Christoph Sottor
