W wielu mieszkaniach Raciborzan zachowały się porcelanowe lub kamionkowe naczynia do tytoniu różnego rodzaju. Niektórzy o parku koło obwodnicy odrzańskiej mówią „park Domsa”. Bo też klan Domsów był związany z Raciborzem do 1945 roku.
Założycielem rodu raciborskich Domsów był Joseph Doms. Urodził się 2 listopada 1780 roku w Niederpreschkau, dzisiejszym Dolním Prysku, koło Děčina w Czechach. Jego rodzicami byli Anton i Rosalie z domu Opitz. Anton był właścicielem gospodarstwa rolnego w Děčinie, równocześnie prowadząc gospodę. Joseph Doms wywędrował jednak do Wrocławia w celu nauki kupiectwa. W 1810 roku znalazł się Raciborzu. Zatrudniony został jako sprzedawca przez Johanna Galliego. Galli był potomkiem grupy włoskich emigrantów, którzy w XVII wieku osiedlili się w Raciborzu. W historii Raciborza znajdujemy nazwiska dalszych Włochów – Bordollo, Cecola, Lucas, Rossi, Saluci, Scotti czy Toscano. Większość z nich zajmowała się handlem.
Johann Galli, u którego znalazł zatrudnienie Joseph Doms prowadził przy Rynku w Raciborzu sklep z przyprawami korzennymi, suknami i winem. Dom Galliego mieścił się w pierzei zachodniej między ul. Rzeźniczą a ul. Chopina
Bardzo rzutki Doms przypadł do gustu swojemu pryncypałowi. Zapewne spodobał się także córce Galliego – Josephie, z którą ożenił się 20 sierpnia 1811 r. Jeszcze w tym samym roku przejął firmę swojego teścia.
Doms był w posiadaniu przepisu na przygotowanie tabaki, czyli tytoniu do niuchania (Schnupftabak). W piwnicy byłego konwentu dominikanek w 1812 roku r. rozpoczął pierwsze próby produkcji tabaki, które wypadły bardzo dobrze. W celu wytworzenia tej używki mieli się drobno liście tytoniowe, które się zaprawia i uzupełnia mieszankami aromatycznymi. Dodajmy, że w XIX wieku zażywanie tabaki stało się popularną formą używania tytoniu, od którego nie stroniły nawet kobiety. Próby wytworzenia tabaki okazały się pozytywne. Tak Joseph Doms stał się prekursorem przemysłu tytoniowego w Raciborzu. Warto nadmienić, że za przykładem Domsa w Raciborzu osiedlił się Reiners (Reiners & Synowie), producent cygar z Bremy, a po nim Breitbarth (Breitbarth & Co.) i kilku dalszych. To spowodowało, że na początku XX wieku aż 30% ogółu zatrudnionych w Raciborzu byli pracownikami przemysłu tytoniowego.
Fabryka tabaki Domsa na początku zatrudniała 15 pracowników, którzy produkowali rocznie 150 tysięcy kg tabaki wartości 40 tysięcy talarów. Po niedługim czasie trzeba było wybudować nową fabrykę, którą zlokalizowano przy ul. Chopina. Z czasem firma Joseph Doms stała się największym producentem tabaki w całych Niemczech. Dodajmy, że w 1871 roku Doms przy ul. Reymonta zbudował duży zakład produkujący tabakę i prymkę. Te zabudowania nadal się zachowały. Po włączeniu do kompleksu produkcyjnego tzw. młyna nad Psinką, w którym wyrabiano papierosy, zakłady wyglądały bardzo okazale.
W dalszej części tekstu wskażemy na Josepha Domsa jako inwestora w przemyśle wydobywczym, dokładniej – w przemyśle węgla kamiennego. Zwiedzając jako właściciel kopalnię „Anna” w Rydułtowach zwrócił uwagę m. in. na ograniczenie w paleniu. Palenie cygar i fajek było w ogóle zakazane, a niuchanie tabaki dość utrudnione. Fabrykant tytoniu i tabaki dostrzegł istnienie „niszy produkcyjnej”. Stąd pomysł Domsa o rozwoju produkcji prymki, tytoniu do żucia (Kautabak). Prymka to przetworzone liście tytoniowe, suszone, poddawane fermentacji, dalszej obróbce i aromatyzowaniu. Prymkę produkowano w postaci laseczek, które żuto. Była to doskonała i bezpieczna w górnictwie forma zażywania tytoniu. A samych górników na Górnym Śląsku było tysiące.
(„Gabelbissen” to rodzaj rolmopsa w pikantnej marynacie)
Z małżeństwa Josepha Domsa i Josephy Galli urodziła się córka Joanna i syn Joseph Robert (*1815). Joanna wyszła za mąż za Adolfa Polko ze znanej rodziny raciborskich kupców i przemysłowców, o której już była mowa na tych łamach.
Syn Robert najpierw był kupcem na Węgrzech. Później przeprowadził się do Lwowa, gdzie ten obywatel pruski uruchomił palarnię kawy zbożowej. Następnie otworzył młyn zbożowy i browar. W 1854 roku założył pierwszą w Polsce kopalnię ozokerytu, czyli wosku ziemnego. W 1861 roku natomiast postawił w Borysławsko-Drohobyckim Zagłębiu Naftowym pierwszą wiertnicę ropy naftowej. Znany był we Lwowie z przeznaczania wielkich środków na cele dobroczynne. Robert zmarł w 1893 roku i pochowano go na cmentarzu Łyczakowskim. Do dzisiaj we Lwowie przy bulwarze Klepariwskim 18 działa restauracja z muzeum piwowarstwa pod nazwą „Robert Doms”.
Wracając do założyciela rodu, Josepha Domsa, trzeba wskazać, iż kupił na raciborskim Rynku sąsiadujący ze swoim sklepem dom, stanowiący niegdyś miejską siedzibę hrabiów von Gaschin i połączył oba budynki. Tu 10 października 1846 roku zamieszkał król pruski Fryderyk Wilhelm IV podczas swojej wizyty w Raciborzu.
Choć Joseph Doms był prekursorem przemysłu tytoniowego w Raciborzu, potrafił dywersyfikować swoje inwestycje. W 1820 roku kupił od Johanna Polednika za 400 talarów tartak w Górnych Radoszowach, po czym nabył jeszcze tamtejsze sołtysostwo. W 1829 roku natomiast Doms nabył od Johanna von Larischa, nawiasem mówiąc teścia Josepha barona von Eichendorffa, 500–hektarowe dobra rycerskie w Pogrzebieniu za cenę 40.000 talarów.
W 1833 roku Joseph Doms uruchomił w Raciborzu wytwórnię araku, czyli wysokoprocentowego napoju alkoholowego, wytwarzanego z trzciny cukrowej i ryżu. Po dwóch latach produkcja wynosiła 6.000 litrów rocznie.
W 1834 roku Joseph Doms kupił wspomniany już młyn na Psinie z sześcioma biegami i wydajnością 2.000 ton zboża rocznie. Ten młyn później połączono z sąsiadującą od ul. Reymonta fabryką tytoniu i produkowano tam papierosy, w tym ekskluzywne Papierosy „Eichendorff”.
W 1839 roku Joseph Doms zbudował na Lukasynie, dzisiaj zwanej Dębiczem, pierwszy na Górnym Śląsku młyn parowy bardzo efektywnego systemu amerykańskiego. Przy młynie wybudowano prasownię oleju rzepakowego, która korzystała z pary technologicznej młyna.
Szwagierka Josepha Domsa, Helena Galli, wyszła za mąż za Szkota Johna Baildona, twórcę – w latach 1825–1830 – w Dąbrowie pod Katowicami, huty żelaza, nazywanej „Baildon”. Joseph Doms, a także jego szwagier Franz Galli, mieli udziały w powstającej hucie, stając się wspólnikami Johna Baildona.
Pod koniec lat 1830-tych Joseph Doms zainteresował się nową gałęzią przemysłu wydobywczego – górnictwem węgla kamiennego. W 1840 roku rozpoczął w okolicach Rybnika głębienie szybu, tworząc kopalnię, nazywaną na cześć najmłodszego syna „Leogrube” (kopalnia „Leo”).
W 1856 r. Domsowie kupili jeszcze kopalnię w Pszowie, nadając jej imię „Anna”. Należy zaznaczyć, że w 1850 roku utworzona została „Handelsgesellschaft Joseph Doms” (Spółka handlowa Joseph Doms), obejmująca wszystkie majętności Domsa. W tej spółce współudziałowcami byli wszyscy synowie z drugiego małżeństwa Josepha z Anną Bigmann, wdową po producencie sukna (jako wiano wniosła trzy fabryki sukiennicze na Morawach): Heinrich (* 1830), Julius (* 1832) i Leo (* 1835).
Joseph Doms należał do prekursorów przemysłu tytoniowego w Raciborzu. Przywiązywał jednak dużą wagę do dywersyfikacji swoich przedsięwzięć inwestycyjnych, dając tym dowód postępowego myślenia ekonomicznego.
Paweł Newerla
Ilustracje pochodzą z domeny publicznej Wikimedia Commons, ze zbiorów Muzeum w Raciborzu, któremu dziękujemy za ich udostępnienie, a także z zasobów autora.
