Po zajęciu w styczniu i lutym 1945 roku większości Górnego Śląska przez Armię Czerwoną, wkrótce zaczęły tutaj powstawać polskie ośrodki administracyjne. 14.03.1945 roku powstał Okręg Śląsk Opolski Ziem Odzyskanych, obejmujący cały Górny Śląsk bez obszaru przedwojennego polskiego województwa śląskiego, powiększonego wtedy o Zagłębie Dąbrowskie. Niemieckie powiaty zostały zastąpione przez obwody.
Landkreis Ratibor i Stadt Ratibor, po zajęciu miasta 31.03.1945 roku i reszty powiatu w kwietniu, tworzył Obwód Raciborski. 18.08.1945 roku Okręg Opolski włączono nieformalnie do odtworzonego województwa śląskiego, a obwody przekształcono w powiaty. Powstał powiat raciborski (formalnie Okręg Opolski Ziem Odzyskanych włączono do województwa śląskiego 29.05.1946 roku). W pierwszych latach powojennych w Polsce, do ogłoszenia konstytucji PRL 22.07.1952 roku, obowiązywała struktura administracyjna II RP.
W 1945 roku powiat raciborski odtworzono w granicach z 1938 roku. Kraik Hulczyński powrócił do Czechosłowacji, a wioski na prawym brzegu Odry (od wsi Olza do wsi Nieboczowy) i na wschód od Raciborza (Brzezie i gmina Pogrzebień) przyłączono do powiatu rybnickiego. Powiat po wojnie miał 544 km² powierzchni i według spisu powszechnego z 16.02.1946 roku 64 197 ludności (w 1938 roku powiat i miasto zamieszkiwało ok. 165 tysięcy ludzi). 27.11.1945 roku, rozporządzeniem wojewody śląskiego, powiaty podzielono na gminy wiejskie i gromady (obecne sołectwa). Powiat raciborski miał się składać z 1 miasta, 10 gmin wiejskich i 63 gromad.
Racibórz w 1945 roku, po przejęciu przez polską administrację, nie został powiatem miejskim (takimi zostały np. Bytom, Gliwice i Zabrze z byłej Rejencji Opolskiej, ale Opole już nie), jak to było do marca 1945 roku. Od połowy 1945 roku do 01.04.1948 roku był „miastem wydzielonym bez Starostwa Grodzkiego”. W zakresie samorządu terytorialnego nadzór sprawował wojewoda, a w zakresie administracji rządowej nadzór miał starosta powiatu ziemskiego. Później miastu przyznano status powiatu miejskiego. Zarządzeniem Ministra Ziem Odzyskanych Władysława Gomułki z 28.02.1948 roku o „przekazaniu wszystkich funkcji władz powiatowych rządowej administracji ogólnej prezydentom miast z dniem 01.04.1948 roku, powiatami miejskimi, oprócz Raciborza, zostały także Opole i Nysa.
W końcu listopada 1945 roku powiat podzielono na 10 gmin wiejskich zbiorowych, składających się z gromad. Siedzibami gmin zbiorowych zostały: Chałupki, Krowiarki, Krzanowice, Krzyżanowice, Łubowice, Markowice, Piotrowice Wielkie, Kuźnia Raciborska, Rudnik i Rudy. Do 1950 roku na czele gminy stał wójt, zarząd gminy i Gminna Rada Narodowa. Radnych nie wybierała społeczność gminna, lecz powoływani byli oni przez organizacje polityczne i społeczne. W praktyce decydowały o tym gminne i powiatowe struktury PZPR (do 1948 roku PPR), delegując zaufanych ludzi. Organem pomocniczym były gromady, ale ich jedynymi przedstawicielami byli sołtysi i podsołtysi. Rady sołeckie zlikwidowano.
20 marca 1950 roku ustawą „O terenowych organach jednolitej władzy państwowej” zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Likwidacji uległ urząd wójta, burmistrza i starosty. Wszelkie funkcje miały wojewódzkie, powiatowe i gminne rady narodowe oraz ich prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje dawnego zarządu powiatu i gminy. Do 1990 roku zarządy miast i gmin były organami władzy państwowej.
W tym pierwszym okresie kształtowania się polskiej administracji terenowej w Raciborzu i powiecie raciborskim, od maja 1945 do 20.03.1952 roku, w Raciborzu władzę sprawowali prezydenci miasta (w czasach niemieckich był to nadburmistrz i wcześniej burmistrz miasta), ale ich kompetencje zależały od woli sowieckiej Komendantury Wojennej (do połowy 1946 roku), a później Miejskiej Rady Narodowej, w której prym wiedli PPR-owcy i potem PZPR-owcy. Prezydentami miasta byli wtedy: Edward Stępień (marzec 1945 – kwiecień 1945; wliczany jest on do listy prezydentów miasta, ale praktycznie nie objął on nigdy tego urzędu i problematyczne jest umieszczanie go na tej liście), Paweł Lelonek (9 maja 1945 – 11 listopada 1948) i Józef Kozik (15 listopada 1948 – 15 maja 1950).
W tym samym czasie starostami powiatu byli: Ludwik Koperczak (od maja do sierpnia 1945 roku) i Edmund Grzeganek (sierpień 1945–1947). Trzecim starostą, wybranym na stanowisko w 1947 roku, był Stanisław Marchewka. Pozostał on na tym stanowisku do maja 1950 roku, kiedy to zniesiono urząd starosty, zastępując go przez prezydium Powiatowej Rady Narodowej, na czele którego stał przewodniczący.
Zarząd miasta i powiatu w 1948 roku
W tym samym 1950 roku, po zniesieniu w marcu samorządu terytorialnego, ustawa Sejmu z 28.06. podzieliła dotychczasowe województwo śląskie (potocznie nazywane woj. śląsko-dąbrowskim) na województwo katowickie i województwo opolskie z powiatami ziemskimi: opolskim, kluczborskim, raciborskim, głubczyckim, prudnickim, nyskim, niemodlińskim, grodkowskim, strzeleckim, kozielskim oraz 4 powiatami miejskimi: Opole, Racibórz, Brzeg i Nysa. Podział wszedł w życie 6 lipca 1950 roku.
Do następnego podziału administracyjnego w 1975 roku, Racibórz i powiat raciborski były w województwie opolskim. W tym okresie (do 1973) w powiecie miejskim władzę sprawowała Miejska Rada Narodowa z Prezydium. Przewodniczącymi Prezydium MRN byli: Michał Szczerkowski (09.05.1950–15.06.1952), Edward Kapuścik (01. 08.1952–04.11.1953), Józef Kasiuchnicz (04.11.1953–21.12.1960), Franciszek Florkiewicz (21.12.1960–15.05.1963) i Roman Simon (15.05.1963–11.1973).
W 1973 roku przeprowadzono kolejną reformę, w wyniku której 22 listopada zlikwidowano prezydia rad narodowych. Od końca listopada 1973 roku do 31 maja 1975 roku włodarzem miasta był Naczelnik Miasta. Od 11.1973 do 15.10.1974 był nim Roman Simon, a od 16.10.1974 do 31.05.1975 Jan Janusz.
Od 1 czerwca 1975 roku włodarzem miasta był prezydent miasta i tak jest do dziś. Z tym, że do 1990 roku nie był on wybierany, a nominowany przez wojewodę. Od 1990 roku do 2002 roku prezydenta wybierała Rada Miasta, a od listopada 2002 roku wybierany jest on w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców miasta.
Od 01.07.1975 roku do dziś, prezydentami miasta byli: Czesław Wala (01.06.1975–30 06.1981), Władysław Woźniak (30.12.1981–31.10.1982), Jan Osuchowski (10.11.1982–30.06.1990), Jan Kuliga (01.07.1990–08.07.1994), Andrzej Markowiak (08.07.1994–18.10.2001), Adam Hajduk (25.10.2001–18.11.2002), Jan Osuchowski (18.11.2002–27.11.2006), Mirosław Lenk (27.11.2006–21.11.2018), Dariusz Polowy (od 21.11. 2018 do nadal).
Od marca 1950 roku do listopada 1973 roku podobnie wyglądały władze powiatu. Zarząd powiatu pełniło Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z Przewodniczącym Prezydium na czele. Od 1950 do czerwca 1973 roku Przewodniczącymi Prezydium PRN byli: Stanisław Marchewka (1950–1951), Feliks Świerczak (1951), Augustyn Bytomski (1952–1954), Paweł Wilk (1954–1965), Wojciech Galdia (1965–1969) oraz Władysław Majcher (1969–1973).
W 1973 roku przeprowadzono już wspomnianą reformę, w wyniku której zlikwidowano prezydia rad narodowych. Do kierowania powiatem powołano Naczelnika Powiatu, którym został Czesław Wala. Pełnił on tę funkcję do 30.06.1975 roku, gdy w wyniku reformy administracyjnej, 1 czerwca 1975 roku, w PRL zlikwidowano powiaty. Od 01.06.1975 roku do 31.12.1998 roku dawny powiat raciborski podzielony był na gminy wiejskie, jedną gminę miejsko-wiejską i miasto Racibórz. Przedstawicielami władzy byli do 27.05.1990 Naczelnicy Gminy, a w Kuźni Raciborskiej Naczelnik Miasta i Gminy.
Ustawa z 27.05.1990 roku przywróciła w Polsce samorząd terytorialny. Naczelników Gmin zastąpili wójtowie i burmistrzowie w gminach miejsko-wiejskich. 28.08.1990 roku utworzono w Raciborzu Urząd Rejonowy dla gmin: Krzanowice, Krzyżanowice, Kuźnia Raciborska, Nędza, Pietrowice Wielkie i Rudnik oraz miasta Racibórz. Urząd Rejonowy działał do końca 1998 roku. W tym czasie na czele Urzędów Rejonowych stali Kierownicy UR i tymi byli: Tadeusz Czajkowski (1990–1994), Jan Osuchowski (1995–1998) i Krzysztof Bugla (1998).
1 stycznia 1999 roku przywrócono w Polsce powiaty ziemskie. Powstał nowy powiat raciborski, trochę większy niż ten zlikwidowany w 1975 roku. Powiększony został o Brzezie, przyłączone do Raciborza 27.05.1975 roku, i gminę Kornowac z powiatu rybnickiego. Wraz z przywróceniem powiatów w 1999 roku, miastu Racibórz nie przywrócono statusu jako powiatu miejskiego, jaki miało do 1975 roku, i jest tylko jedną z jednostek samorządu terytorialnego powiatu raciborskiego ziemskiego (od 1999 roku powiaty miejskie muszą mieć ponad 100.000 mieszkańców).
Na najwyższym szczeblu administracji, po wprowadzeniu dwustopniowego podziału administracyjnego, 1 czerwca 1975 roku Racibórz i gminy dawnego powiatu raciborskiego włączono do województwa katowickiego a po przywróceniu trzystopniowego podziału administracyjnego i likwidacji 49 województw, 1 stycznia 1999 roku odtworzony powiat raciborski włączono do nowego województwa śląskiego. Wraz z odtworzeniem powiatów przywrócono urząd Starosty Powiatowego. Od 1999 roku do dziś piastowali ten urząd: Krzysztof Bugla (1999), Marek Bugdol (1999–2002), Henryk Siedlaczek (2002–2005), Jerzy Wziontek (2005–2006), Adam Hajduk (2006–2014), Ryszard Winiarski 2014-2018), Grzegorz Swoboda (od 2018 do nadal).
Gminy i gromady w powiecie raciborskim
W czasach poprzedzających powstanie polskiej administracji terenowej na najniższym stopniu każda z miejscowości (wsie i miasteczka) w dawnym Landkreis Ratibor stanowiła osobną jednostkę administracyjną – Landgemeinde (gmina wiejska), podlegającą bezpośrednio starostwu powiatowemu. W raciborskim powiecie ziemskim było przed wojną 1 miasto (Krzanowice) i 62 Landgemeinden. Każda z Landgemeinde posiadała radę gminną z Gemeindevorsteher (sołtys) na czele. W powiecie, dla lepszego zarządzania gminami, istniały Okręgi Urzędowe (Amtsbezirk), które grupowały po kilka gmin/wsi.
W okresie od 1922 roku do 1938 roku, czyli na obszarze identycznym powiatu jak po wojnie, istniało 20 Amtsbezirk-ów. Były to: Borucin, Chałupki, Czerwięcice, Krowiarki, Krzanowice, Krzyżanowice, Kuźnia Raciborska, Łubowice, Markowice, Modzurów, Nędza, Pawłów, Pietrowice Wielkie, Rudnik, Rudy Raciborskie, Sławików, Strzybnik, Tworków, Turze, Wojnowice.
W połowie 1945 roku, gdy przejmowano obszar powiatu od sowieckiej Komendantury Wojennej, odtwarzany powiat ziemski liczył 63 gminy wiejskie (wsie), o jedną więcej niż w 1938 roku. Jedyne miasto w powiecie ziemskim do 1938 roku, czyli Krzanowice, po 680 latach utraciło prawa miejskie (otrzymało je od króla czeskiego Przemysła Ottokara II w 1265 roku) i do 2001 roku były gminą wiejską. W 2001 roku przywrócono Krzanowicom prawa miejskie.
27.11.1945 roku rozporządzeniem wojewody śląskiego powiaty ziemskie podzielono na gminy wiejskie i gromady. Powiat raciborski miał się składać z 1 miasta wydzielonego, 10 gmin wiejskich i 63 gromad. Miastem wydzielonym do 01.04.1948 roku był Racibórz i gdy został powiatem miejskim nie zaliczano go już do powiatu ziemskiego. Do 1954 roku powiat składał się tylko z 63 gromad. Gromada to obecne sołectwa. Od 1945 roku na czele każdej gromady stał sołtys z podsołtysem, który go zastępował. Istniejące w czasach niemieckich rady sołeckie (Gemeinderat) zostały zlikwidowane i zakazano ich tworzenia. Mogliby być wybierani do niej wrogowie władzy ludowej i kułacy. Zakazano też używania herbów wsi, bo nawiązywały do czasów niemieckich. Sołtysów i podsołtysów nie wybierali mieszkańcy wsi, tylko byli oni mianowani przez Gminną Radę Narodową.
W końcu listopada 1945 roku utworzono 10 gmin wiejskich zbiorowych, na których czele stał wójt z zarządem powiatu i Gminną Radą Narodową. Od 27.11.1945 roku do 31.12.1953 roku raciborski powiat ziemski miał następujący podział na gminy wiejskie i podlegające im gromady:
1 Gmina Chałupki – Chałupki, Rudyszwałd, Zabełków;
2 Gmina Krawarz Polski (Krowiarki) – Dołędzin (Dolędzin), Jastrzębie, Kołomyja (Sławienko), Krawarz Polski, Maków, Pawłów;
3 Gmina Krzanowice – Bieńkowice, Bojanów, Borzucin (Borucin), Krzanowice, Pietraszyn, Sudoł (Sudół), Wojnowice;
4 Gmina Krzyżanowice – Bolesław, Krzyżanowice, Owsiszce, Roszków, Tworków;
5 Gmina Łubowice – Brzeźnica, Grzegorzowice, Lasoki (Lasaki), Ligota Książęca, Łubowice, Ponięcice, Sławików;
6 Gmina Markowice – Babice, Górki, Markowice, Łęg, Nędza, Zawada Książęca;
7 Gmina Pietrowice (Pietrowice Wielkie) – Hradczanki (Gródczanki), Janowice (Cyprzanów); Kornice, Lekartów, Ocice Górne (Ocice), Pietrowice, Szamarzowice (Samborowice), Żerdziny.
8 Gmina Raciborska Kuźnia (Kuźnia Raciborska) – Budziska, Raciborska Kuźnia, Ruda, Siedliska, Solarnia, Szychowice (Ciechowice), Turze;
9 Gmina Rudnik – Czerwięcice, Gamów, Mozurów (Modzurów), Miedonia, Rudnik, Strzybnik, Szonowice;
10 Gmina Rudy – Bargłówka, Jankowice Rudzkie, Ruda Kozielska, Rudy, Stanica, Stodoły, Szymocice.
Nazwy miejscowości według rozporządzenia z 27 listopada 1945 roku. W nawiasach współczesne nazwy. Korekta nazw miejscowości miała miejsce w grudniu 1947 roku i pozostały one nie zmienione do dziś.
20 marca 1950 roku ustawą „O terenowych organach jednolitej władzy państwowej” zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Likwidacji uległ urząd wójta, burmistrza i starosty. Ich funkcje przejęły powiatowe i gminne rady narodowe oraz ich prezydia. Gminą wiejską zarządzała Gminna Rada Narodowa z Prezydium na czele. Organem administracyjnym powiatu, gminy bądź miasta był przewodniczący prezydium rady narodowej.
Z dniem 01.01.1955 roku, gromady (sołectwa) Bargłówka i Stanica z gminy Rudy przeniesiono z powiatu raciborskiego do gminy Pilchowice w powiecie gliwickim województwa katowickiego, a gromada Solarnia z gminy Kuźnia Raciborska została przeniesiona do gminy Bierawa w powiecie kozielskim. Obszar powiatu raciborskiego zmniejszył się do 504,10 km² (powiat ziemski i powiat miejski policzone razem; powiat miejski Racibórz 42,9 km², powiat raciborski 461,2 km²).
Ustawą z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, na najniższych szczeblach administracyjnych doszło do kolejnych zmian. Zlikwidowano gminy wiejskie i zastąpiono je gromadami zbiorowymi o mniejszym zasięgu terytorialnym niż gminy wiejskie. Dotychczasowe gromady, czyli wsie zostały sołectwami i ta nomenklatura utrzymuje się do dziś. Niektóre większe wsie mogły otrzymać status miasta lub osiedla. W 1956 roku jedynie Kuźnia Raciborska otrzymała status osiedla, a w 1967 roku otrzymała prawa miejskie. Od 1956 roku do 1966 roku organem władzy w Kuźni Raciborskiej była Osiedlowa Rada Narodowa, a od 1967 roku do 1973 roku Miejska Rada Narodowa z Prezydium. Od 1973 roku do 1990 roku włodarzem miasta był Naczelnik Miasta i Gminy. Od 1990 roku miastem zarządza burmistrz.
W wyniku reformy z 25.09.1954 roku powiat ziemski – uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z 04.10.1954 roku – podzielono na 22 gromad zbiorowych z 60 sołectwami. Podział wszedł w życie z dniem 01.01.1955 roku. Do kolejnej reformy i likwidacji gromad z dniem 01.01.1973 roku liczba gromad ulegała licznym zmianom. Słabe gospodarczo gromady likwidowano i włączano je do sąsiednich gromad lub tworzono nowe.
W 1957 roku w powiecie było już tylko 21 gromad i 1 osiedle, w 1960 roku – 19 gromad i 1 osiedle, w 1966 roku – 16 gromad i 1 osiedle, w 1972 roku – 12 gromad i 1 miasto. Wykaz gromad z lat 1954 –1972 z sołectwami i okres ich istnienia (Gr. – Gromada, → przechodzi do Gr., + sołectwa przyłączone do Gr.):
● Gromada Bieńkowice (01.01.1955-31.12.1961) – Bieńkowice → 01.01.1962 do Gr. Tworków
● Gromada Borucin (01.01.1955-31.12.1961) – Bojanów, Borucin → 01.01.1962 do Gr. Krzanowice
● Gromada Chałupki (01.01.1955-31.121972) – Chałupki, Rudyszwałd, Zabełków
● Gromada Grzegorzowice (01.01.1955-31.12.1957) – Grzegorzowice, Lasaki, Sławików → 01.01.1962 do Gr. Łubowice
● Gromada Krowiarki (01.01.1955-31.12.1961) – Dolędzin, Krowiarki, Maków, Sławienko →01.01.1962 do Gr. Maków
● Gromada Krzanowice (01.01.1955-31.12.1972) – Krzanowice, Pietraszyn +01.01.1962 Bojanów, Borucin +01.01.1970 Wojnowice, Sudół
● Gromada Krzyżanowice (01.01.1955-31.12.1972) – Krzyżanowice, Owsiszcze
● Gromada Kuźnia Raciborska (01.01.1955-31.12.1955) – Kuźnia Raciborska → od 01.01.1956 osiedle → od 01.01.1967 miasto
● Gromada Lekartów (01.01.1955-31.12.1968) – Cyprzanów, Lekartów, Ocice Górne, Samborowice → 01.01.1969 do Gr. Pietrowice Wielkie
● Gromada Ligota Książęca (01.01.1955-31.12.1957) – Brzeźnica, Ligota Książęca, Łubowice →01.01.1958 do Gr. Łubowice
● Gromada Łubowice (01.01.1958–31.12.1972) – Brzeźnica, Grzegorzowice, Lasaki, Ligota Książęca, Łubowice, Sławików
● Gromada Maków (01.01.1962 -31.12.1972) – Krowiarki, Maków, Sławienko
● Gromada Markowice (01.01.1955– 31.12.1972) – Babice, Markowice
● Gromada Nędza (01.01.1955–31.12.1972) – Nędza +01.01.1958 Górki, Szymocice +01.01.1969 Ciechowice, Łęg, Zawada Książęca
● Gromada Pawłów (01.01.1955–31.12.1961) – Gamów, Żerdziny, Pawłów →01.01.1962 Gamów i Pawłów do Gr. Krowiarki →01.01.1962 Żerdziny do Gr. Pietrowice Wielkie
● Gromada Pietrowice Wielkie (01.01.1955-31.12.1972) – Gródczanki, Kornice, Pietrowice Wielkie + 01.01.1962 Żerdziny +01.01.1969 Cyprzanów, Lekartów, Ocice Górne, Samborowice
● Gromada Rudnik (01.01.1955–31.12.1972) – Miedonia, Rudnik, Strzybnik +01.01.1969 Czerwięcice, Modzurów, Szonowice
● Gromada Rudy (01.01.1955–31.12.1972) – Ruda Kozielska, Rudy, Stodoły +26.02.1956 Biały Dwór z Gr. Trachy powiat Gliwice +01.01.1958 Jankowice Rudzkie
● Gromada Szonowice (01.01.1955-31.12.1968) – Czerwięcice, Modzurów, Szonowice → 01.01.1969 do Gr. Rudnik
● Gromada Szymocice (01.01.1955-31.12.1957) – Górki, Jankowice, Szymocice → 01.01.1958 Jankowice Rudzkie do Gr. Rudy → 01.01.1958 Górki i Szymocice do Gr. Nędza
● Gromada Turze (01.01.1955–31.12.1972) – Budziska, Ruda, Turze, Siedliska +01.01.1955 przysiółek Ruda Lasaki z gromady wiejskiej Dziergowice gminy Bierawa powiatu kozielskiego
● Gromada Tworków (01.01.1955–31.12.1972) – Bolesław, Tworków +01.01.1962 Bieńkowice
● Gromada Wojnowice (01.01.1955-31.12.1968) – Wojnowice, Sudół → 01.01.1969 do Gr. Krzanowice
● Gromada Zawada Książęca (01.01.1955-31.12.1968) – Ciechowice, Łęg, Zawada Książęca → 01.01.1969 do Gr. Nędza
Kolejna reforma podziału terytorialnego na najniższym szczeblu administracji, została uchwalona przez Sejm ustawą z dnia 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. Wchodziła w życie 01.01.1973 roku. Ustawa likwidowała gromady zbiorowe i na ich miejsca wprowadzała gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie. Organem władzy pozostała Gminna Rada Narodowa, ale zlikwidowano ich prezydia. Do kierowania gminami powołano naczelników. Przed tą reformą raciborski powiat ziemski składał się z miasta Kuźnia Raciborska, 60 sołectw i 12 gromad zbiorowych: Chałupki, Krzanowice, Krzyżanowice, Łubowice, Maków, Markowice, Nędza, Pietrowice Wielkie, Rudnik, Rudy, Turze, Tworków. Nie wszystkie gromady zostały przekształcone w gminy. Te mniejsze i słabsze gospodarczo połączono z silniejszymi gromadami i z nich utworzono gminy. 01.01.1973 roku powstało w powiecie 7 gmin. Jedna miejsko-wiejska i 6 gmin wiejskich:
1 Gmina miejsko-wiejska Kuźnia Raciborska. Miasto Kuźnia Raciborska i sołectwa: Budziska, Ruda, Siedliska, Turze
2 Gmina wiejska Krzanowice z sołectwami: Bojanów, Borucin, Krzanowice, Pietraszyn, Wojnowice.
3 Gmina wiejska Krzyżanowice z sołectwami: Bieńkowice, Bolesław, Chałupki, Krzyżanowice, Nowa Wioska, Owsiszcze, Roszków, Rudyszwałd, Sudół, Tworków, Zabełków.
4 Gmina wiejska Nędza z sołectwami: Babice, Ciechowice, Górki, Łęg, Markowice, Nędza, Szymocice, Zawada Książęca.
5 Gmina wiejska Pietrowice Wielkie z sołectwami: Amandów, Cyprzanów, Gródczanki, Kornice, Krowiarki, Lekartów, Maków, Ocice, Pawłów, Pietrowice Wielkie, Samborowice, Żerdziny.
6 Gmina wiejska Rudnik – Brzeźnica, Czerwięcice, Gamów, Grzegorzowice, Jastrzębie,
Lasaki, Ligota Książęca, Łubowice, Miedonia, Modzurów, Rudnik, Sławienko, Sławików, Strzybnik, Szonowice
7 Gmina wiejska Rudy – Jankowice, Ruda Kozielska, Rudy, Stodoły
W latach 1973–1975 przeprowadzono w PRL wielką akcję przyłączania jednostek administracyjnych czy ich części do większych sąsiednich ośrodków miejskich. Były to przygotowania do – utrzymywanej w tajemnicy – reformy podziału administracyjnego. W powiecie raciborskim powiększono tak powiat miejski Racibórz przez włączenie do miasta części sołectwa Łęg i sołectwa Markowice. Rozporządzenie Rady Ministrów przenosiło z dniem 27.05.1975 roku sołectwo Brzezie nad Odrą z gminy Kornowac powiatu rybnickiego do powiatu miejskiego Racibórz. Od gminy Rudy odłączono sołectwo Stodoły i włączono je 31.05.1975 roku do powiatu miejskiego Rybnik.
1 czerwca 1975 roku weszła w życie, uchwalona przez Sejm 28.05.1975 roku, reforma administracyjna Polski. Zrezygnowano z trójstopniowego podział administracyjny kraju (województwo – powiat – gmina) i zastąpiono go dwustopniowym podziałem (województwo – gmina). Obowiązywał on do 31 grudnia 1998 roku. Likwidacji uległy powiaty ziemskie i powiaty miejskie oraz osiedla. Jednocześnie wprowadzono nowy podział na województwa. Zlikwidowano dotychczasowe 17 województw i utworzono 49 nowych. Doszło do licznych zmian przynależności do województwa. Po 25 latach powiat raciborski z Raciborzem został odłączony od województwa opolskiego i włączony do województwa katowickiego, które zostało znacznie okrojone.
Gminy dawnego powiatu raciborskiego i ich Rady Narodowe od 01.01.1975 roku podlegały bezpośrednio władzom wojewódzkim i WRN w Katowicach. Organem administracji państwowej byli naczelnicy gminy lub miasta, którzy kierowali Urzędem Gminy (gminy wiejskie), Urzędem Miejskim (gminy miejsko-wiejskie). W dotychczasowych miastach powiatowych prezydent miasta kierował Urzędem Miasta. Dopiero 10 maja 1990 roku ustawa Sejmu przywracała samorząd terytorialny w Polsce. Organem nadrzędnym dla gmin został Sejmik Wojewódzki. Funkcje gminnych i miejskich rad narodowych przejęły rady gminy i rady miasta. Naczelników Gminy czy Miasta zastąpili wójtowie i burmistrzowie.
Podział na gminy na obszarze dawnego powiatu raciborskiego utrzymał się do stycznia 1977 roku. Z dniem 19.01.1977 roku rozwiązano słabą gospodarczo gminę Rudy i jej sołectwa włączono do gminy miejsko-wiejskiej Kuźnia Raciborska. Parę dni później powiększył się obszar gminy miejskiej Racibórz. Rozporządzeniem Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z 25.01.1977 roku, z dniem 01.02.1977 roku do miasta Racibórz włączono obszar sołectwa Sudół z gminy Krzyżanowice, sołectwa Markowice z gminy Nędza, sołectwa Ocice Górne z gminy Pietrowice Wielkie i sołectwa Miedonia z gminy Rudnik.
Wraz z reformą administracyjną przywracającą trójstopniowy podział terytorialny Polski, 01.01.1999 roku do obszaru odtworzonego powiatu raciborskiego przyłączono gminę wiejską Kornowac z sołectwami: Kobyla, Kornowac, Łańce, Pogrzebień i Rzuchów.
Przyłączenie gminy Kornowac rekompensowało ubytki terytorialne powiatu raciborskiego w okresie 1955-1977. W 1954 roku powiat ziemski wraz z powiatem miejskim Racibórz miał obszar 544 km² i liczył 63 sołectwa (wtedy były to gromady). W 1955 roku utracił 3 sołectwa (Bargłówka, Solarnia, Stanica). W 1975 roku z powiatu rybnickiego, włączono do Raciborza Brzezie. W 1977 roku sołectwo Stodoły włączono do Rybnika. Po przyłączeniu gminy Kornowac w 1999 roku, powiat ma znowu obszar 544 km² i posiada, oprócz 3 miast, 60 sołectw.
Obecny powiat raciborski składa się z 8 jednostek administracyjnych:
1 Miasto Racibórz
2 Gmina miejsko-wiejska Krzanowice- Miasto Krzanowice z sołectwami: Bojanów, Borucin, Krzanowice-Wieś, Pietraszyn, Wojnowice
3 Gmina miejsko-wiejska Kuźnia Raciborska. Miasto Kuźnia Raciborska i sołectwa: Budziska, Jankowice, Ruda, Ruda Kozielska, Rudy, Siedliska, Turze
4 Gmina wiejska Kornowac z sołectwami: Kobyla, Kornowac, Łańce, Pogrzebień, Rzuchów.
5 Gmina wiejska Krzyżanowice z sołectwami: Bieńkowice, Bolesław, Chałupki, Krzyżanowice, Nowa Wioska, Owsiszcze, Roszków, Rudyszwałd, Tworków, Zabełków.
6 Gmina wiejska Nędza z sołectwami: Babice, Ciechowice, Górki, Łęg, Nędza, Szymocice, Zawada Książęca.
7 Gmina wiejska Pietrowice Wielkie z sołectwami: Amandów, Cyprzanów, Gródczanki, Kornice, Krowiarki, Lekartów, Maków, Pawłów, Pietrowice Wielkie, Samborowice, Żerdziny.
8 Gmina wiejska Rudnik – Brzeźnica, Czerwięcice, Gamów, Grzegorzowice, Jastrzębie, Lasaki, Ligota Książęca, Łubowice, Modzurów, Rudnik, Sławienko, Sławików, Strzybnik, Szonowice
Oprac. Christoph Sottor
