Żydzi z obywatelstwem pruskim na ziemi raciborskiej w latach 1812-1815

Jakiś czas temu, na portalu internetowym „Skarbnica wiedzy o dziejach Żydów na Górnym Śląsku”, prowadzonym przez Muzeum w Gliwicach, Marek Wójcik opracował i opublikował spis Żydów posiadających obywatelstwo Królestwa Prus, zamieszkujących pruską część Śląska w latach 1812-1815 r. Spis opiera się na zestawieniach publikowanych w latach 1814-1815 w gazecie urzędowej departamentu wrocławskiego. Niniejszy tekst powstał w oparciu o spis przygotowany przez M. Wójcika.

Wspominane wyżej zestawienia były pochodną edyktu emancypacyjnego z roku 1812 dla Żydów w Królestwie Prus, do którego należała wówczas większa część Śląska. Żydzi otrzymali wtedy obywatelstwo, pod warunkiem posługiwania się stałymi, niezmiennymi nazwiskami rodowymi, tak jak czynili to już pozostali mieszkańcy Prus. Było to ważne, gdyż do tej pory większość Żydów posługiwała się jedynie imionami oraz tzw. patronimikami, czyli dodawanymi do swojego imienia odmianami imion ojców. Brak stałych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie nazwisk komplikował identyfikację Żydów oraz prowadzone z ich udziałem postępowania administracyjno-prawne. Zestawienia z gazety urzędowej są świetnym źródłem nie tylko dla badań genealogicznych czy dla badań nad rozmieszczeniem społeczności żydowskiej na Śląsku, ale również dla badań nad kształtowaniem się nazwisk. Przybierane nazwiska często wskazywały na miejsce pochodzenia swoje lub przodków czy też na wykonywane zawody.

W spisie znajdują się również osoby związane z ziemią raciborską. Z terenu dzisiejszego powiatu raciborskiego jest to 67. osób. Najwięcej Żydów z obywatelstwem pruskim mieszkało w naszym powiecie na terenie dzisiejszego Raciborza, bo aż 50. Co ciekawe, w granicach ówczesnego (1812-1815) miasta Racibórz mieszkało jedynie ośmiu Żydów-obywateli, a ich największe skupisko, liczące 32. obywateli, znajdowało się na przedmieściu Bosacz (dziś część Ostrogu). Następnie, dla terenu dzisiejszego miasta wykazuje się siedem osób na Bronkach (dzisiejsza ul. ks. J. Londzina), dwie na Miedoni oraz jedną w Markowicach. Poza terenem dzisiejszego Raciborza, ale na terenie dzisiejszego powiatu raciborskiego Żydzi z obywatelstwem pruskim mieszkali w: Chałupkach (5.), Krzanowicach (4.), Łańcach i Samborowicach (po 2.) oraz Bojanowie, Pogrzebieniu, Rudniku i Zabełkowie (po 1.), czyli w sumie 17. osób. Pamiętać należy, że w spisie figurowali tylko obywatele, czyli zazwyczaj mężczyźni, będący najczęściej głowami rodzin. Całą ówczesną społeczność żydowską na terenie dzisiejszego Raciborza szacować można na kilkaset osób, być może około 200, gdyż w kilka lat po publikacji zestawień, w roku 1824 liczyła 261. członków.

Poniżej wynotowano figurujących w omawianym spisie Żydów, mieszkających w granicach powiatu raciborskiego (w jego dzisiejszym kształcie). Po nazwisku przytacza się imię, a następnie miejsce zamieszkania. Przy niektórych osobach zaznaczono powód wykreślenia z listy, jak emigracja, czy śmierć. Co ciekawe, gdy porównamy poniższą listę dotyczącą drugiej dekady XIX wieku z wstępną listą raciborskich Żydów deportowanych do obozów zagłady może świadczyć o ciągłości i trwaniu niektórych rodzin żydowskich na ziemi raciborskiej przez co najmniej ok. 130 lat.

1. Altmann Joseph, Krzanowice.
2. Aschmann Löbel, Krzanowice.
3. Aschner Joachim Marcus, Krzanowice.
4. Aufrecht Fabian, Bosacz.
5. Baranowsky Hirschel, Łańce.
6. Baruch Salomon, Racibórz.
7. Brauer Benjamin, Chałupki.
8. Cohn Abraham, Krzanowice.
9. Danzinger Salomon Boas, Bosacz.
10. David Jacob Aaron, Bronki.
11. Dienstfertig David, Bosacz.
12. Dzielnitzer Hirschel, Bosacz.
13. Fabian Bernhard, Samborowice.
14. Fernbach Abraham, Bronki.
15. Fischev [Fischer] Moses Jacob, Bosacz.
16. Fleischer Meyer Marcus, Bosacz.
17. Fränkel Henoch [wdowa], Bosacz.
18. Freund Löbel Meyer, Łańce.
19. Grünberger Ascher, Chałupki.
20. Guttmann Abraham, Bronki.
21. Guttmann Itzig Mendel, Bosacz.
22. Guttmann Samuel Elias, Bosacz.
23. Hauptmann Löbel Ascher, Miedonia [Kreuz Probstei].
24. Heisig Isaac, Chałupki.
25. Heisig Moses, Chałupki.
26. Herz Helena [wdowa], Bosacz.
27. Kallmann Magdalena [wdowa], Bosacz.
28. Klaer Nathan Moses, Markowice.
29. Kohn Samuel Abraham, Bosacz.
30. Koßlowsky Abraham, Bosacz.
31. Koßlowsky Elias Abraham, Bronki.
32. Krauß Abraham, Bosacz.
33. Lewy Jacob, Racibórz.
34. Lewy Manes Nathan, Racibórz.
35. Lichtenstein Jochanna [wdowa], Rudnik [Kreuz Probstei].
36. Lustig Hirschel, Bosacz.
37. Mandowsky Simon Hirschel, Bojanów.
38. Mandowsky Salomon Hirschel, Bronki.
39. Mendel Theresia [wdowa], Bosacz, wyemigrowała.
40. Meyer Bonheim David, Racibórz.
41. Munk Jonas Wolfsohn, Bosacz.
42. Pappenheim Seeligmann, Racibórz.
43. Pollack Daniel, Chałupki, wyemigrował.
44. Pollack Jacob, Samborowice.
45. Pollack Joseph Joachim, Bronki.
46. Ritter Hantschke, Bosacz, zmarła [będąc wdową].
47. Ritter Jacob, Bosacz.
48. Ritter Israel Isaac Ehrlich, Bosacz.
49. Rosenbaum Julius, Bosacz.
50. Rosenzweig Wolf Löbel, Bronki.
51. Sachs Hirschel Salomon, Bosacz.
52. Sachs Theresia, Racibórz.
53. Schlesinger Isaac Salomon, Bosacz.
54. Schön Mariane [wdowa], Miedonia [Kreuz Probstei].
55. Schönborn Wolf Isaac, Pogrzebień.
56. Silbergleit Jakob, Racibórz.
57. Simon Mendel, Racibórz.
58. Spiegel Marcus, Bosacz.
59. Spiegel Salomon, Bosacz.
60. Steinberg Simon, Zabełków.
61. Stern Bernhard, Bosacz.
62. Strohheim Joseph, Bosacz.
63. Treumann Chatel [wdowa], Bosacz.
64. Weber Joseph Mendel, Bosacz.
65. Weiß Samuel, Bosacz.
66. Weiße Simon Samuel, Bosacz.
67. Wiesner Joseph, Bosacz.

Kamil Kotas – historyk, regionalista, autonomista związany z Chałupkami w powiecie raciborskim.